Skip to main content
Top

2022 | OriginalPaper | Chapter

§ 3 Besonderer Teil

Authors : Eric Hilgendorf, Carsten Kusche, Brian Valerius

Published in: Computer- und Internetstrafrecht

Publisher: Springer Berlin Heidelberg

Activate our intelligent search to find suitable subject content or patents.

search-config
loading …

Zusammenfassung

Bei der heutigen Computerisierung der Gesellschaft und Digitalisierung unserer Lebenswelt kann nahezu jede Straftat über das Internet begangen werden. Denkbar sind also nicht nur klassische Erscheinungsformen der Computer- und Internetkriminalität wie die Verbreitung von Viren oder das Eindringen in Computersysteme (sog. Hacking). Vielmehr ist es ebe Tatwerkzeug höchstpersönliche Rechtsgüter nso ohne weiteres möglich, mittels eines Rechners als Tatwerkzeug höchstpersönliche Rechtsgüter zu verletzen. Aufgrund der primären Funktion des Internets als modernes Kommunikationsmittel nehmen unter den Internetstraftaten die sog. Äußerungsdelikte (oder auch Inhaltsdelikte) den größten Anteil ein. Darunter sind sämtliche Straftatbestände zu verstehen, welche die Verbreitung für sich rechtswidriger Äußerungen sanktionieren. Das Spektrum reicht von Beleidigungen über die Veröffentlichung extremistischen Gedankenguts auf Webseiten, in Internetforen oder sozialen Netzwerken bis hin zum Austausch kinderpornographischer Bild- und Videodateien in Tauschbörsen oder geschlossenen Benutzersystemen. Zunehmend gerät auch die Verbreitung von Desinformation insbesondere über die sozialen Medien in die rechtspolitische Diskussion. Neben den Äußerungsdelikten kommt im Bereich des Computer- und Internetstrafrechts u.a. Eingriffen in den persönlichen Lebensbereich, Betrugsdelikten, Angriffen auf Hard- und Software sowie Verletzungen des Urheberrechts besondere Bedeutung zu.

Dont have a licence yet? Then find out more about our products and how to get one now:

Springer Professional "Wirtschaft+Technik"

Online-Abonnement

Mit Springer Professional "Wirtschaft+Technik" erhalten Sie Zugriff auf:

  • über 102.000 Bücher
  • über 537 Zeitschriften

aus folgenden Fachgebieten:

  • Automobil + Motoren
  • Bauwesen + Immobilien
  • Business IT + Informatik
  • Elektrotechnik + Elektronik
  • Energie + Nachhaltigkeit
  • Finance + Banking
  • Management + Führung
  • Marketing + Vertrieb
  • Maschinenbau + Werkstoffe
  • Versicherung + Risiko

Jetzt Wissensvorsprung sichern!

Springer Professional "Technik"

Online-Abonnement

Mit Springer Professional "Technik" erhalten Sie Zugriff auf:

  • über 67.000 Bücher
  • über 390 Zeitschriften

aus folgenden Fachgebieten:

  • Automobil + Motoren
  • Bauwesen + Immobilien
  • Business IT + Informatik
  • Elektrotechnik + Elektronik
  • Energie + Nachhaltigkeit
  • Maschinenbau + Werkstoffe




 

Jetzt Wissensvorsprung sichern!

Springer Professional "Wirtschaft"

Online-Abonnement

Mit Springer Professional "Wirtschaft" erhalten Sie Zugriff auf:

  • über 67.000 Bücher
  • über 340 Zeitschriften

aus folgenden Fachgebieten:

  • Bauwesen + Immobilien
  • Business IT + Informatik
  • Finance + Banking
  • Management + Führung
  • Marketing + Vertrieb
  • Versicherung + Risiko




Jetzt Wissensvorsprung sichern!

Footnotes
1
Zum sog. Cyberterrorismus allgemein Jones/Nobis/Röchner/Thal/Röchner, S. 66 ff.
 
2
Siehe hierzu Gercke/Brunst Rn. 260 ff.
 
3
BGHSt 23, 40 (43 f.).
 
4
BGBl. I, S. 1725.
 
5
Fischer § 184 Rn. 5.
 
6
Zu den geschützten Rechtsgütern Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 5; Fischer § 184 Rn. 2; Hörnle MK-StGB § 184 Rn. 1 ff.; siehe auch Greco RW 2011, 275 (286 ff.).
 
7
Hörnle MK-StGB § 184 Rn. 3; Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 2.
 
8
BT-Drucks. 15/29, S. 13.
 
9
BGBl. I, S. 1870.
 
10
BGBl. I, S. 3007. Siehe hierzu Duttge/Hörnle/Renzikowski NJW 2004, 1065 (insbesondere 1069 f.).
 
11
BT-Drucks. 15/350, S. 21.
 
12
Zur Bedeutung der Ersetzung des Schriftenbegriffs durch den Inhaltsbegriff gerade für das (Kinder-)Pornographie-Strafrecht Strauß NStZ 2020, 708.
 
13
BGBl. I, S. 78; siehe hierzu Frey/Rudolph CR 2009, 644; Marberth-Kubicki NJW 2009, 1792; Schnabel JZ 2009, 996; Sieber JZ 2009, 653.
 
14
BGBl. I, S. 2958.
 
15
BGHSt 37, 55 (59 f.); 59, 177; Hervorhebung durch die Verfasser.
 
16
BGHSt 37, 55 (59 f.); 59, 177; siehe auch BVerwG NJW 2002, 2966 (2969). Weitere Konkretisierungsversuche bei Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 10; kritisch Malek/Popp Rn. 324 m. w. N. Ausführlich zur Entwicklung des Pornographiebegriffs Nestler LK § 184 Rn. 8 ff.
 
17
BGHSt 59, 177; aus der Literatur Schreibauer S. 126 ff.; Schroeder S. 21 ff.; kritisch Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 9; Fischer § 184 Rn. 7b.
 
18
BGHSt 59, 177. Die Entscheidung erging vor Erlass des 49. StrÄndG, das den Kreis kinderpornographischer Inhalte über die Darstellung sexueller Handlungen hinaus auf die Wiedergabe eines unbekleideteten Kindes, seiner unbekleideten Genitalien oder seines unbekleideten Gesäßes erweiterte (Rn. 19 f.). Weil indes diese Wiedergabe selbst „sexuell aufreizend“ sein bzw. eine „aufreizend geschlechtsbetonte Körperhaltung“ des Kindes zeigen muss (Rn. 19 f.), dürfte anzunehmen sein, dass der BGH die dargestellte Argumentation auch bei Auseinandersetzung mit § 184b StGB n.F. vorgebracht hätte.
 
19
BGHSt 59, 177; ähnlich Greco SK § 184b Rn. 10; zur Kritik Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 5 f.; Popp jurisPR-ITR 17/2014 Anm. 3. Für die nach Erlass von BGHSt 59, 177 eingeführten Tathandlungen des § 184b Abs. 1 Satz 1 Nr. 1 lit. b und c StGB ist indes kaum denkbar, dass die Darstellung nicht überwiegend auf die Erregung sexueller Reize zielt, weil sie eine „aufreizend geschlechtsbetonte Körperhaltung“ des Kindes enthalten bzw. selbst „sexuell aufreizend“ sein muss; ähnlich SK Greco § 184b Rn. 9.
 
20
BGHSt 37, 55 (57 ff.); Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 11; Fischer § 184 Rn. 8; Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 3; Gercke/Brunst Rn. 287.
 
21
Hörnle MK-StGB § 184 Rn. 30; Gercke/Brunst Rn. 301; vgl. auch Malek/Popp Rn. 325.
 
22
SSW/Hilgendorf § 184c Rn. 5.
 
23
Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 17.
 
24
Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 9; Lackner/Kühl/Heger § 184b Rn. 2; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 4; eingehend Röder NStZ 2010, 113 (114 ff.); zweifelnd Schroeder GA 2009, 213 (214 f.).
 
25
BGBl. I, S. 10.
 
26
BGBl. I, S. 2600.
 
27
BT-Drucks. 18/3202, S. 27; BGH NStZ 2021, 41; für eine inhaltliche Gleichsetzung der Merkmale „aufreizend geschlechtsbetont“ und „sexuell aufreizend“ Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 5.
 
28
BT-Drucks. 19/19859, S. 21.
 
29
So BGH NStZ 2021, 41 für § 184b Abs. 1 Satz 1 Nr. 1 lit. c StGB.
 
30
BGH NStZ 2021, 41 für § 184b Abs. 1 Satz 1 Nr. 1 lit. c StGB; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 19; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 7.
 
31
Vgl. BGHSt 47, 55 (60); Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 18; Gercke/Brunst Rn. 321.
 
32
Siehe etwa BGH BeckRS 2020, 17186 Rn. 16. Im Internet sind insbesondere japanische Comics (Manga; für Zeichentrickfilme wird auch der Begriff Anime verwendet) pornographischen Inhalts (sog. Hentai) verbreitet.
 
33
So auch Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 18.
 
34
BGHSt 47, 55 (62); Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 18; Fischer § 184b Rn. 13.
 
35
BVerfG MMR 2009, 178 (178) mit Anm. Liesching; Schönke/Schröder/Eisele § 184c Rn. 10; Ziegler BeckOK-StGB § 184c Rn. 8; Marberth-Kubicki Rn. 230; Reinbacher/Wincierz ZRP 2007, 195 (197); vgl. auch BayVGH MMR 2009, 351 (352) zu § 4 Abs. 1 Satz 1 Nr. 9 JMStV.
 
36
Fischer § 184a Rn. 4.
 
37
BGH NJW 1980, 65 (66) zur Nötigung einer Frau mit vorgehaltener Pistole zum Oralverkehr; Malek/Popp Rn. 327.
 
38
Gercke/Brunst Rn. 306; Malek/Popp Rn. 327.
 
39
BGH NStZ 2000, 307 (309); Ziegler BeckOK-StGB § 184a Rn. 5; Gercke/Brunst Rn. 306; kritisch Fischer § 184a Rn. 6 f.
 
40
Fischer § 184a Rn. 8; Lackner/Kühl/Heger § 184a Rn. 2; Ziegler BeckOK-StGB § 184a Rn. 6.
 
41
Siehe etwa BGH BeckRS 2020, 17186 Rn. 16.
 
42
Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 1 ff.
 
43
Vgl. BT-Drucks. 12/3001, S. 10.
 
44
BT-Drucks. 13/7934, S. 41; vgl. schon BT-Drucks. 12/3001, S. 8.
 
45
BT-Drucks. 16/9646, S. 18.
 
46
So zumindest i.E. auch Strauß NStZ 2020, 708 (712).
 
47
BT-Drucks. 18/2601, S. 30.
 
48
BT-Drucks. 18/2601, S. 30.
 
49
BT-Drucks. 18/2601, S. 32.
 
50
Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 30; Lackner/Kühl/Heger § 184b Rn. 6; Gercke/Brunst Rn. 322.
 
51
BT-Drucks. 19/19859, 65 f.; BGH NStZ 2013, 642; Lackner/Kühl/Heger § 184b Rn. 6; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 8, 14. Zur Strafbarkeit von Darstellungen mit kindlichen Avataren in Online-Welten wie „Second Life“ Hopf/Braml ZUM 2007, 354 (358 ff.); Ritlewski K&R 2008, 94 (96 f.).
 
52
Fischer § 184b Rn. 14.
 
53
Siehe etwa BGH BeckRS 2020, 17186 Rn. 16.
 
54
Kritisch zur Hochstufung grundsätzlich (Ausnahme: § 184b Abs. 1 Satz 2 StGB) sämtlichen Umgangs mit Kinderpornographie zum Verbrechen durch das Gesetz zur Bekämpfung sexualisierter Gewalt gegen Kinder vom 16. Juni 2021 (BGBl. I, S. 1810) Bussweiler ZRP 2021, 84; Krause ZRP 2019, 69.
 
55
BGH NStZ 2005, 688 (688); Fischer § 184 Rn. 17; Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 6c.
 
56
Fischer § 184 Rn. 17; Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 6c; Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 20.
 
57
BT-Drucks. 19/19859, S. 27; so i.E. auch Fischer § 184b Rn. 17; Heckmann/Paschke/Heckmann jurisPK-Internetrecht Rn. 66; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 22.
 
58
Hörnle MK-StGB § 184 Rn. 83; Schönke/Schröder/Eisele § 184d Rn. 18; aA Lackner/Kühl/Heger § 184d Rn. 3; Ziegler BeckOK-StGB § 184d Rn. 11.
 
59
OLG Karlsruhe MMR 2016, 488; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 14.
 
60
Hörnle MK-StGB § 184 Rn. 83.
 
61
Bejahend BGH BeckRS 2012, 6061; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 24; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 24; in diese Richtung auch BT-Drucks. 19/19859, S. 27; für Beihilfe hingegen LG Karlsruhe MMR 2009, 418 (419).
 
62
BT-Drucks. 19/19859, S. 27; BGH NStZ-RR 2014, 47; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 12.
 
63
Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 16; Gercke/Brunst Rn. 291; M. Gercke CR 2010, 798 (800); M. Gercke/Liesching CR 2003, 456 (456 f.); ausführlich Schreibauer S. 200 ff.; aA LG Düsseldorf MMR 2003, 418 (419); Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 6; Malek/Popp Rn. 336.
 
64
Fischer § 184 Rn. 11a; Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 8.
 
65
KG MMR 2005, 474; Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 24; Fischer § 184 Rn. 11a; Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 8.
 
66
BVerwG NJW 2002, 2966 (2968); OLG Düsseldorf MMR 2004, 409 (409); Schreibauer S. 213 f.; Hörnle NJW 2002, 1008 (1010); kritisch Schumann JZ 2008, 741 (742).
 
67
Zur Anwendbarkeit des TMG in diesen Fällen § 2 Rn. 88.
 
68
Hörnle NJW 2002, 1008 (1012); vgl. auch Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 17; ausführlich Liesching/Günter MMR 2000, 260 (261 ff.); Liesching/Knupfer MMR 2003, 562 (564 f., 568 f.).
 
69
BT-Druck. 19/19859, S. 63; BVerwG NJW 2002, 2966 (2968); Beisel/B. Heinrich JR 1996, 95 (96 f.); aA Weigend ZUM 1994, 133 (134).
 
70
BGH MMR 2003, 582 (584); NJW 2008, 1882 (1884); BVerwG NJW 2002, 2966 (2968); KG ZUM 2004, 571 (573); OLG Düsseldorf MMR 2004, 409 (409); MMR 2005, 611 (612).
 
71
Vgl. BVerwG NJW 2002, 2966 (2968); Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 19; Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 6; aA Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 9.
 
72
BGH MMR 2003, 582 (584).
 
73
Ausführlich hierzu Gercke/Brunst Rn. 292 ff.; ferner Vassilaki K&R 2006, 211 ff.
 
74
KG ZUM 2004, 571 (572); OLG Düsseldorf MMR 2005, 611 (612); Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 19; Gercke/Brunst Rn. 295 f.
 
75
Erdemir MMR 2004, 410 (411); M. Gercke/Liesching CR 2003, 456 (457); eingehend Matzky Jura 2004, 339 (341 ff.); im Ergebnis auch OLG Düsseldorf MMR 2004, 409 (410).
 
76
BGH NJW 2008, 1882 (1885); OLG Düsseldorf MMR 2005, 611 (613); Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 5; M. Gercke/Liesching CR 2003, 456 (457); vgl. auch Gercke/Brunst Rn. 297 f.; allgemein zum Post-Ident-Verfahren Möller NJW 2005, 1605. Einschränkend OLG München NJW 2004, 3344 (3346); kritisch Liesching NJW 2004, 3303 (3304).
 
77
Gercke/Brunst Rn. 309; Malek/Popp Rn. 346.
 
78
Fischer § 184b Rn. 18; Gercke/Brunst Rn. 324; nach LG Wuppertal NStZ 2008, 463 (464) liegt bei Tauschbörsen ein Zugänglichmachen in Form des Ausstellens vor.
 
79
OLG Oldenburg NStZ 2010, 93.
 
80
LG Darmstadt StraFo 2012, 195 (196 f.) für das Posten eigener Dateien als Zugangsvoraussetzung; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 25; Gercke/Brunst Rn. 309.
 
81
BT-Drucks. 19/19859, S. 65; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 14.
 
82
Rein wörtliche oder textliche Schilderungen etwa – auch solche, die von tatsächlich vorgenommenen sexuellen Handlungen oder der Einnahme sexuell aufgeladener Posen von Kindern oder Jugendlichen berichten – sind deshalb nicht erfasst, siehe BT-Drucks. 19/19859, 65 f.; BGH NStZ 2013, 642; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 14.
 
83
So jetzt ausdrücklich BT-Drucks. 19/19859, S. 27; Fischer § 184b Rn. 17; Heckmann/Paschke/ Heckmann jurisPK-Internetrecht Rn. 66; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 22; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 10; so auch schon nach alter Rechtslage unter Geltung des Schriftenbegriffs im Sinne eines internetspezifischen Begriffsverständnisses BGHSt 47, 55 (58 ff.); BGH NStZ 2013, 642 (643); zur Kritik an dieser Auffassung, die sich auf eine Verwischung der Unterscheidung der Verbreitung von Schriften durch körperliche Übergabe und der gleichwertigen Zugänglichmachung von (ggf. unkörperlichen) Inhalten ohne körperliche Übergabe der Schrift stützt, siehe die Vorauflage, Rn. 301 ff.
 
84
BGH NStZ-RR 2014, 47; Fischer § 184b Rn. 17; Heckmann/Paschke/Heckmann jurisPK-Internetrecht Rn. 66; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 21.
 
85
BT-Drucks. 19/19859, S. 52 für § 80a StGB-E; BGHSt 19, 63; Fischer § 184b Rn. 16; nur hinsichtlich Letzterem skeptisch Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 23.
 
86
In diese Richtung BGH NStZ-RR 2019, 341 (342); dafür Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 16.
 
87
BT-Drucks. 18/2601, S. 30; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 31.
 
88
BT-Drucks. 12/3001, S. 5 f.; OLG Schleswig NStZ-RR 2007, 41 (42 f.); M. Heinrich NStZ 2005, 361 (362 f.); siehe schon Schroeder ZRP 1990, 299 (300); ders. NJW 1993, 2581 (2582 f.); kritisch Lackner/Kühl/Heger § 184b Rn. 8; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 37; Popp ZIS 2011, 193 (198 ff.); Scheffler FS Herzberg, S. 627 (633 ff.); zur Ausweitung auf jugendpornographische Schriften Hörnle NJW 2008, 3521 (3524).
 
89
Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 36.
 
90
BT-Drucks. 19/19859, S. 67.
 
91
BT-Drucks. 19/19859, S. 67; Fischer § 184b Rn. 29.
 
92
BT-Drucks. 18/2601, S. 34 für § 184d Abs. 2 StGB; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 37; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 19.
 
93
BT-Drucks. 18/2601, S. 34 für § 184d Abs. 2 StGB; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 37.
 
94
Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 40.
 
95
Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 38 f.
 
96
Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 45.
 
97
Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 38; Gercke/Brunst Rn. 328; Malek/Popp Rn. 350.
 
98
Fischer § 184b Rn. 34; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 19; Gercke/Brunst Rn. 329; Marberth-Kubicki Rn. 225.
 
99
Fischer § 184b Rn. 35; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 39.
 
100
BGH BeckRS 2018, 14123 Rn. 34 f.; BVerwG MMR 2020, 67 (68).
 
101
Allerdings soll hierin ein Indiz für das Herunterladen und Abspeichern liegen, vgl. OLG Düsseldorf NStZ 2015, 654.
 
102
OLG Oldenburg MMR 2011, 118; OLG Schleswig NStZ-RR 2007, 41 (43); LG Freiburg CR 2011, 647; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 37; kritisch Lackner/Kühl/Heger § 184b Rn. 8.
 
103
BGH NStZ 2018, 90 für § 184b Abs. 3 StGB.
 
104
Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 41 ff.; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 36.
 
105
Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 36.
 
106
BGH NStZ 2018, 90; NStZ-RR 2020, 172.
 
107
BayObLG NJW 2000, 2911 (2912); Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 29; Ziegler BeckOK-StGB § 184b Rn. 14; Bär MMR 2000, 760 (761); aA Gercke/Brunst Rn. 334, da der Absender dem Empfänger nicht den Besitz an der pornographische Inhalte enthaltenden Verkörperung, sondern an dem Inhalt vermitteln wolle.
 
108
BGH NJW 2021, 3476 (3477) für § 184b Abs. 2 StGB a. F.
 
109
Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 28; Schreibauer S. 310; aA für das Zusenden eines Links LG Darmstadt StraFo 2012, 195 (197).
 
110
BGH NStZ 2013, 642; OLG Hamburg NJW 2010, 1893 (1896); OLG Schleswig NStZ-RR 2007, 41 (42 f.); zurecht kritisch Fischer § 184b Rn. 31 f.; Brodowski/Freiling S. 89; Brodowski StV 2011, 105 (106 f.); Eckstein NStZ 2011, 18 (19 ff.); Hörnle NStZ 2010, 704 (705 f.); Mintas NJW 2010, 1897; H.E. Müller MMR 2010, 344; Scheffler FS Herzberg, S. 627 (628 ff.).
 
111
Fischer § 184b Rn. 38; Schönke/Schröder/Eisele § 184b Rn. 40; Gercke/Brunst Rn. 332; Marberth-Kubicki Rn. 227; Harms NStZ 2003, 646 (650); siehe hierzu BGH NStZ 2007, 95; kritisch Wüstenberg StraFo 2009, 233 (234).
 
112
BT-Drucks. 15/350, S. 20; Schreibauer S. 346 ff.; kritisch Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 9.
 
113
BT-Drucks. 15/350, S. 20. Kritisch Lackner/Kühl/Heger § 184 Rn. 9.
 
114
Duttge/Hörnle/Renzikowski NJW 2004, 1065 (1069).
 
115
BT-Drucks. 16/3439, S. 9; 16/9646, S. 18; 19/19859, S. 68; Fischer § 184c Rn. 9; Ziegler BeckOK-StGB § 184c Rn. 18; i.E. auch Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 17, 20.
 
116
BGH NStZ-RR 2019, 341 (342); BeckRS 2021, 5122 Rn. 21 ff.; Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 18; Ziegler BeckOK-StGB § 184c Rn. 18.
 
117
BT-Drucks. 18/3202, S. 27 f.; Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 17; Schönke/Schröder/Eisele § 184c Rn. 19; Ziegler BeckOK-StGB § 184c Rn. 18.
 
118
Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 19.
 
119
SSW-Hilgendorf § 184c Rn. 9.
 
120
Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 21; eingehende Darstellung des Phänomens mit Schwerpunkt auf der elterlichen Fürsorgepflicht bei Döll FamRZ 2017, 1728.
 
121
Hörnle MK-StGB § 184c Rn 21; Matt/Renzikowski/Eschelbach § 184d StGB Rn. 8.
 
122
Dazu bekennt sich der Gesetzgeber jedenfalls in der Entwurfsbegründung des 60. StrÄndG ausdrücklich, siehe BT-Drucks. 19/19859, S. 68; so auch schon BT-Drucks. 16/3439, S. 9; Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 21; Schönke/Schröder/Eisele § 184c Rn. 20, 22; siehe ferner Wolters/Greco SK-StGB § 184d Rn. 7; offen gelassen von BGH NStZ-RR 2019, 341 (342); wohl aA Kudlich in: Jugendmedienschutz im Informationszeitalter, S. 85 (101).
 
123
Hörnle MK-StGB § 184c Rn. 22.
 
124
BGH NStZ 2014, 514; OLG Frankfurt a.M. NJW 2013, 1107; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 50.
 
125
BT-Drucks. 18/2601, S. 32; statistische Angaben zur Löschung kinderpornographischer Inhalte bei Gercke ZUM 2021, 921 (923) m. w. N.
 
126
Kreutz DÖV 2010, 599 (600 ff.) zum „Fall Tauss“.
 
127
BGBl. I, S. 431.
 
128
Siehe hierzu Rückert/Goger MMR 2020, 373; Wagner ZStW 133 (2021), 1025.
 
129
BT-Drucks. 19/16543, S. 11; für Tatbestandslosigkeit bereits über § 184b Abs. 5 StGB Gercke ZUM 2018, 745 (747).
 
130
BT-Drucks. 19/16543, S. 11.
 
131
BT-Drucks. 19/16543, S. 11.
 
132
Zur Relevanz von Fehlvorstellungen über das Alter der Darsteller bei Kinder- und Jugendpornographie nach §§ 184b, 184c StGB (a. F.) Mitsch ZStW 124 (2012), 323.
 
133
Fischer § 184 Rn. 42; Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 25.
 
134
Vgl. BGHSt 37, 55 (66). Zur Bedeutung möglicher Fehlvorstellungen über die Wirksamkeit eines Altersverifikationssystems KG ZUM 2004, 571 (574); LG Berlin MMR 2005, 481 (482).
 
135
Vgl. Schönke/Schröder/Eisele § 184a Rn. 8; Fischer § 184a Rn. 13.
 
136
Schönke/Schröder/Eisele § 184 Rn. 92; Fischer § 184 Rn. 46; Ziegler BeckOK-StGB § 184 Rn. 27.
 
137
BGH NStZ-RR 2020, 172; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 61.
 
138
BGH NStZ-RR 2020, 172; NStZ-RR 2020, 212; Fischer § 184b Rn. 48.
 
139
BGH BeckRS 2021, 11923 Rn. 4; Hörnle MK-StGB § 184b Rn. 61.
 
140
BGH NStZ 2009, 208; OLG Rostock MMR 2010, 348 (349); Fischer § 184b Rn. 48. Zur früheren Rechtslage BGH NStZ 2005, 444 (445); OLG Hamburg JR 2000, 125 (126); Erstauflage Rn. 420 m. w. N.
 
141
BGH NStZ-RR 2022, 307; NStZ 2009, 208; OLG Rostock MMR 2010, 348 (348).
 
142
Was unter den Begriff der Druckschrift bzw. des Druckwerks fällt, bestimmt sich nach Landesrecht und kann bei unkörperlichen Veröffentlichungen im Internet problematisch sein, vgl. etwa BGHSt 45, 41 (43 ff.) für Kopien von Videofilmen; BayObLG NStZ 2004, 702 (703) zum Verkauf indizierter Computerspiele auf einer Webseite.
 
143
KG ZUM 2004, 571 (571).
 
144
Siehe etwa den Gesetzesantrag des Freistaates Bayern vom 2. Februar 2007, der mit dem Gesetz zur Verbesserung des Jugendschutzes (JuSchVerbG) unter anderem einen § 131a StGB über „Virtuelle Killerspiele“ einführen wollte (BR-Drucks. 76/07); kritisch Rackow BeckOK-StGB § 131 Rn. 5.1; Erdemir K&R 2008, 223 (225 f.); Höynck/Pfeiffer ZRP 2007, 91 (92); Köhne ZRP 2009, 155 (156).
 
145
Krauß LK § 131 Rn. 5; Ostendorf NK § 131 Rn. 6; Erdemir K&R 2008, 223 (224).
 
146
So zur Sanktionierung der Verbreitung pornographischer Schriften BVerfGE 83, 130 (140 ff.); vgl. auch BVerfG MMR 2010, 48 (49).
 
147
Vgl. SSW/Lohse § 131 Rn. 4; Rackow BeckOK-StGB § 131 Rn. 4.
 
148
OLG Stuttgart MMR 2006, 387 (390); Fischer § 131 Rn. 5.
 
149
BVerfGE 87, 209 (226); Lackner/Kühl/Kühl § 131 Rn. 4; SSW/Lohse § 131 Rn. 11; Rackow BeckOK-StGB § 131 Rn. 10.
 
150
Fischer § 131 Rn. 7.
 
151
Fischer § 131 Rn. 6; Lackner/Kühl/Kühl § 131 Rn. 4; SSW/Lohse § 131 Rn. 9; Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben/Schittenhelm § 131 Rn. 6; kritisch wegen der Unbestimmtheit des Merkmals Duttge/Hörnle/Renzikowski NJW 2004, 1065 (1070).
 
152
AA für Zombies Köhne GA 2004, 180 (183).
 
153
BGH NStZ 2000, 307 (308 f.); OLG Koblenz NStZ 1998, 40 (41); OLG Stuttgart MMR 2006, 387 (390); Lackner/Kühl/Kühl § 131 Rn. 8; Rackow BeckOK-StGB § 131 Rn. 14; Gercke/Brunst Rn. 392. Zur Bewertung von Computerspielen am Beispiel „Der Pate – Die Don Edition“ Höynck ZIS 2008, 206.
 
154
BVerfGE 87, 209 (228); OLG Koblenz NStZ 1998, 40 (41); Fischer § 131 Rn. 13; Rackow BeckOK-StGB § 131 Rn. 17; aA Köhne GA 2004, 180 (185 f.).
 
155
BVerfGE 87, 209 (228 f.); OLG Koblenz NStZ 1998, 40 (41); OLG Stuttgart MMR 2006, 387 (390).
 
156
Zur Hasskriminalität aus kriminologischer Sicht Schneider JZ 2003, 497.
 
157
Bundesministerium des Innern (Hrsg.) Verfassungsschutzbericht 2017, S. 58 ff.
 
158
Bundesministerium des Innern (Hrsg.) Verfassungsschutzbericht 2017, S. 59 f. Zu den einzelnen Erscheinungsformen extremistischer Propaganda im Internet schon Sieber ZRP 2001, 97 (97 f.).
 
159
BGHSt 46, 212; ausführlich dazu Körber Rechtsradikale Propaganda im Internet.
 
160
TGI (Tribunal de Grande Instance) Paris MMR 2001, 309 mit Anm. Namgalies. Bei dem im Anschluss ergangenen Urteil des US District Court for the Northern District of California (MMR 2002, 26 mit Anm. Mankowski) ging es ebenso wenig um die Strafbarkeit des Angebots solcher Devotionalien, sondern um die Anerkennung und Vollstreckbarerklärung ausländischer Entscheidungen in den USA.
 
161
Siehe hierzu etwa BGH NStZ 2015, 81.
 
162
SEV Nr. 185.
 
163
SEV Nr. 189.
 
164
ABl. EU L 328, S. 55 ff.; siehe hierzu Hellmann/Gärtner NJW 2011, 961 (961 ff.); Weber ZRP 2008, 21; Zimmermann ZIS 2009, 1 (6 ff.).
 
165
BGBl. I, S. 418.
 
166
Das Gesetz beschränkte sich auf geringfügige Änderungen des § 130 Abs. 1 und 2 StGB, während insbesondere § 130 Abs. 3 StGB unberührt blieb; kritisch Bock ZRP 2011, 46 (47 f.); aA Hellmann/Gärtner NJW 2011, 961 (964 f.).
 
167
Eine Gegenüberstellung von Meinungsfreiheit nach Art. 5 Abs. 1 Satz 1 GG und freedom of speech nach dem first amendment findet sich bei Holznagel ZUM 2000, 1007 (1025 ff.); ders. AfP 2002, 128 (129 f.).
 
168
Bremer MMR 2002, 147 (149); vgl. auch Brugger JA 2006, 687 (691 f.); Hoffmann-Riem NJW 2004, 2777 (2780 ff.).
 
169
Siehe hierzu Brugger JA 2006, 687; Kübler AöR 125 (2000), 109 (115 ff.).
 
170
Eingehend Körber S. 188 ff.
 
171
BGH NJW 1995, 340 (341); Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 1; Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 10.
 
172
BGBl. I, S. 478.
 
173
BGBl. I, S. 3186.
 
174
Entgegen der allgemeinen Deutung der Pressemitteilung wurde der Angeklagte durch die Entscheidung in BGHSt 40, 97 jedoch nicht freigesprochen, sondern das erstinstanzliche Urteil wegen unzureichender Tatsachenfeststellungen aufgehoben und die Sache zu neuer Verhandlung und Entscheidung zurückverwiesen. Zur Reaktion der Öffentlichkeit und der Medien Bertram NJW 1994, 2002; Stegbauer NStZ 2000, 281 (282).
 
175
Kritisch Bertram NJW 1994, 2002 (2004): „Empörung ist im Strafrecht ein zweifelhafter Ratgeber“; Neumann StV 1994, 273 (274) spricht in diesem Zusammenhang von Kurzatmigkeit und weist zu Recht darauf hin, dass zur bewusstseinsbildenden und friedensstiftenden Kraft auch die Kontinuität des Strafrechts gehöre; zur Diskussion ferner Fischer § 130 Rn. 24 ff.; Ostendorf NK § 130 Rn. 8; Roxin/Greco AT I § 2 Rn. 41 f.
 
176
Zur facettenreichen Diskussion Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 8a; Dietz KJ 1995, 210 (213 ff.); Holznagel/Kussel MMR 2001, 347 (347 ff.); Stegbauer NStZ 2000, 281 (286); eingehend Körber S. 86 ff.; Kübler AöR 125 (2000), 109 (112 ff., 123 ff.); allgemein zur Bekämpfung des Rechtsextremismus Volkmann JZ 2010, 209.
 
177
BGBl. I, S. 969.
 
178
Kritisch Leist NVwZ 2005, 500 (502 f.); Poscher NJW 2005, 1316 (1318).
 
179
So jeweils Bertram NJW 2005, 1476 (1476).
 
180
BVerfGE 124, 300 mit Bespr. unter anderem von Degenhart JZ 2010, 306, Hörnle JZ 2010, 310, Lepsius Jura 2010, 527 und Volkmann NJW 2010, 417.
 
181
BVerfGE 124, 300 (326).
 
182
BVerfGE 124, 300 (327 ff.); so auch BVerfG NJW 2021, 297 f.
 
183
BVerfG NJW 2018, 2858; NJW 2018, 2861.
 
184
OLG Braunschweig StraFo 2007, 212; OLG Stuttgart NStZ 2010, 453 (454); Fischer § 130 Rn. 4; Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 2.
 
185
Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 2.
 
186
BGHSt 21, 371 (372); 31, 226 (231); BGH NStZ-RR 2006, 305 (306).
 
187
BGH NStZ 2007, 216 (217); OLG Frankfurt a.M. NStZ-RR 2000, 368 (368).
 
188
OLG Stuttgart NStZ 2010, 453 (454); OLG Zweibrücken NStZ 1994, 490 (491).
 
189
OLG Braunschweig StraFo 2007, 212.
 
190
BGH NStZ-RR 2009, 13 (13).
 
191
BGHSt 21, 371 (372); 40, 97 (102); Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 4; SSW/Lohse § 130 Rn. 15; Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben/Schittenhelm § 130 Rn. 5a.
 
192
Krauß LK § 130 Rn. 47; Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 4.
 
193
OLG Brandenburg NJW 2002, 1440 (1441); SSW/Lohse § 130 Rn. 16.
 
194
Fischer § 130 Rn. 10.
 
195
BVerfG NJW 2010, 2193 (2195); BGHSt 36, 83 (90); OLG Hamm NStZ-RR 2010, 173; OLG München NJW 2010, 2150 (2151); Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben/Schittenhelm § 130 Rn. 6; Ostendorf NK § 130 Rn. 15. Zu den verschiedenartigen Facetten des Menschenwürdebegriffs Hilgendorf JRE 7 (1999), 137 (148 ff.).
 
196
BVerfG NJW 2001, 61 (63); BGHSt 40, 97 (100); BGH NStZ-RR 2006, 305 (306).
 
197
OLG Hamburg NJW 1975, 1088 (1089); Fischer § 130 Rn. 11.
 
198
OLG Stuttgart NStZ 2010, 453 (454); Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 20.
 
199
Fischer § 130 Rn. 11; SSW/Lohse § 130 Rn. 20.
 
200
Krauß LK § 130 Rn. 72 ff.; Schäfer/Anstötz MK-StGB § 130 Rn. 22.
 
201
BGH NStZ-RR 2006, 305 (306); OLG Hamburg NJW 1975, 1088 (1089); OLG Stuttgart NStZ 2010, 453 (455); Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 22.
 
202
BVerfG NJW 2018, 2861 (2862).
 
203
BVerfG NJW 2018, 2861 (2862).
 
204
BVerfG NJW 2018, 2861 (2862).
 
205
BVerfG NJW 2018, 2861 (2862).
 
206
BGHSt 46, 212 (218); Fischer § 130 Rn. 13; Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben/Schittenhelm § 130 Rn. 11.
 
207
Siehe aber BGHSt 46, 212 (219); ebenso wohl OLG Stuttgart MMR 2006, 387 (388); SSW/Lohse § 130 Rn. 9; Schäfer/Anstötz MK-StGB § 130 Rn. 26; Jeßberger JR 2001, 432 (433); kritisch dagegen Koch JuS 2002, 123 (126); ders. GA 2002, 703 (708); zurückhaltend mittlerweile BGH NStZ 2007, 216 (217).
 
208
So im Ergebnis BGHSt 46, 212 (219 f.); kritisch Körber S. 116 ff.; Vassilaki CR 2001, 262 (264 f.).
 
209
Zur Auslegung der einzelnen Tatbestandsvarianten vgl. die Ausführungen zu den §§ 184 ff. StGB, insbesondere Rn. 32 ff.; zur Behandlung von Streaming-Videos Morozinis GA 2011, 475 (483 f.).
 
210
Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 10; Malek/Popp Rn. 386; kritisch Fischer § 130 Rn. 16.
 
211
BVerfG NJW 2018, 2858 (2860); NJW 2018, 2861 (2862).
 
212
Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 8; vgl. BGHSt 22, 282 (287).
 
213
BGHSt 46, 36 (40); BGH NJW 2005, 689 (691); eingehend Rackow ZIS 2010, 366 (369 ff.); zur Verwirklichung der Verharmlosungsvariante durch Verwendung eines sog. „Judensterns“ mit der Inschrift „Nicht geimpft“ im Zuge des Protestes gegen Corona-Schutzmaßnahmen in den beginnenden 2020er Jahren LG Würzburg NStZ-RR 2022, 242.
 
214
Stegbauer NStZ 2000, 281 (281); vgl. auch Fischer § 130 Rn. 25.
 
215
BGHSt 40, 97 (100); BGH NStZ 1994, 140.
 
216
Siehe die Nachweise in § 1 Fn. 39.
 
217
Vgl. BGH NStZ 2002, 592 (593); siehe ferner OLG München NJW 2010, 2150 (2151 f.).
 
218
BayObLG NStZ-RR 2002, 210 (213).
 
219
Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 35.
 
220
BGH NJW 2005, 689 (691); SSW/Lohse § 130 Rn. 37; Ostendorf NK § 130 Rn. 25.
 
221
OLG Rostock StraFo 2007, 515 (515); Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 8b; siehe hierzu Fischer § 130 Rn. 14b und 40.
 
222
SSW/Lohse § 130 Rn. 42; Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 39.
 
223
Fischer § 130 Rn. 35.
 
224
Fischer § 130 Rn. 42; Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 44.
 
225
BGHSt 47, 278 (281 f.); Ostendorf NK § 130 Rn. 37; Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 44.
 
226
BGH NStZ-RR 2019, 375 (376); Fischer § 130 Rn. 46 ff.; Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 8; Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben/Schittenhelm § 130 Rn. 20.
 
227
BGH NStZ-RR 2019, 375 (376).
 
228
OLG Stuttgart MMR 2006, 387 (389).
 
229
BGHSt 40, 97 (99); 47, 278 (283 ff.).
 
230
BGHSt 46, 36 (43 ff.); 47, 278 (282 f.).
 
231
Hörnle NStZ 2002, 113 (116).
 
232
BGH NStZ 2015, 512 (513); NStZ 2018, 589 (590); NStZ-RR 2019, 108.
 
233
BGHSt 46, 212 (217); BGH NStZ-RR 2019, 375 (377); Fischer § 130 Rn. 56; Lackner/Kühl/Kühl § 130 Rn. 13.
 
234
Siehe die Übersicht bei Rackow BeckOK-StGB § 130 Rn. 63.1.
 
235
BGHSt 23, 64 (73); BGH NStZ 2015, 512; Ellbogen BeckOK-StGB § 86 Rn. 10; Fischer § 86 Rn. 5a.
 
236
BGHSt 29, 73 (80); Fischer § 86 Rn. 4; Lackner/Kühl/Kühl § 86 Rn. 4.
 
237
Vgl. hierzu Ludyga jM 2015, 435.
 
238
BGBl. I, S. 4250.
 
239
BT-Drucks. 19/31115, S. 9.
 
240
BT-Drucks. 19/31115, S. 9.
 
241
Im Juli 2022 enthält die Vorschrift indes eine statische Verweisung auf den Anhang der Durchführungsverordnung (EU) 2021/138 des Rates vom 5. Februar 2021. Diese Durchführungsverordnung wurde bereits zum 20. Juli 2021 durch die Durchführungsverordnung (EU) 2021/1188 aufgehoben. Derzeit gilt die Durchführungsverordnung (EU) 2022/147 des Rates vom 3. Februar 2022. Siehe zur bei Aufhebung des Verweisungsobjekts einer statischen Verweisung aufkommenden Gefahr eines „Leerlaufens“ des Blanketttatbestands Hecker Kap. 7 Rn. 68 ff., aber auch BVerfG NVwZ-RR 1992, 521.
 
242
Fischer § 86 Rn. 4a.
 
243
BVerfG NJW 2009, 2805 (2806); BayObLG NJW 1988, 2901 (2902); Fischer § 86a Rn. 2.
 
244
BGH MDR 1965, 923; OLG München NStZ 2007, 97 (97).
 
245
KG NJW 1999, 3500; OLG Oldenburg NStZ-RR 2010, 368.
 
246
BVerfG NJW 2009, 2805 (2806); BGHSt 54, 61 (63); BGH NStZ 2006, 335 (335).
 
247
BGHSt 54, 61 (63); Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben § 86a Rn. 4; siehe auch BVerfG NJW 2006, 3050 (3051).
 
248
BGHSt 47, 354 (357 ff.); Fischer § 86a Rn. 8a.
 
249
BVerfG NJW 2009, 2805 (2806); BGHSt 52, 364 (375 m. w. N.); BayObLG NJW 1988, 2901 (2902); kritisch Fischer § 86a Rn. 19; SSW/Güntge § 86a Rn. 9 f.
 
250
BGHSt 51, 244 (246 ff.); Ellbogen BeckOK-StGB § 86a Rn. 32; Lackner/Kühl/Kühl § 86a Rn. 4; weiter Paeffgen NK § 86a Rn. 14; Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben § 86a Rn. 6.
 
251
KG NJW 1999, 3500 (3502); OLG Frankfurt a.M. NStZ 1999, 356 (357); Ellbogen BeckOK-StGB § 86a Rn. 25; Fischer § 86a Rn. 14; Lackner/Kühl/Kühl § 86a Rn. 4.
 
252
KG NJW 1999, 3500 (3502); Fischer § 86a Rn. 16; Schönke/Schröder/Sternberg-Lieben § 86a Rn. 9.
 
253
Zu Recht kritisch daher Böse NK § 9 Rn. 4; SSW/Satzger § 9 Rn. 17; Werle/Jeßberger LK § 9 Rn. 84; B. Heinrich NStZ 2000, 533 (534).
 
254
BGH NStZ 2015, 81 (82).
 
255
Anstötz MK-StGB § 86a Rn. 4; skeptisch Ellbogen BeckOK-StGB § 86a Rn. 45.
 
256
BT-Drucks. 19/19859, S. 44.
 
257
BayObLG NStZ-RR 2003, 233 (233 f.); OLG Frankfurt a.M. NStZ 1999, 356 (357); SSW/Güntge § 86a Rn. 7.
 
258
Zu Facebook OLG Braunschweig BeckRS 2022, 27733; zur Verwendung in Computerspielen OLG Frankfurt a.M. NStZ 1999, 356 (357); zur Strafbarkeit der Ausfuhr von Computerspielen Schumann MMR 2011, 440.
 
259
Von OLG Frankfurt a.M. NStZ 1999, 356 wurde dies etwa nicht einmal thematisiert; siehe hiergegen aber Köhne DRiZ 2003, 210 (211 f.); Liesching MMR 2010, 309.
 
260
Vgl. etwa OLG Hamburg MMR 2004, 413 bzgl. § 23 Abs. 1 Nr. 4 KUG; VG Köln BPjM-Aktuell 4/2013, S. 17 ff. bzgl. § 18 Abs. 3 Nr. 2 JuSchG; Schwiddessen CR 2015, 92 zu § 86a Abs. 3 StGB.
 
261
Siehe Leitkriterien der USK für die jugendschutzrechtliche Bewertung von Computer- und Videospielen mit Stand 2020, S. 4, abrufbar unter http://​www.​usk.​de/​fileadmin/​documents/​2020_​Leitkriterien_​USK.​pdf (Juli 2022).
 
262
BGBl. I, S. 4250.
 
263
BT-Drucks. 19/28678, S. 1.
 
264
Fischer § 126a Rn. 2 f.; Beschränkung auf den öffentlichen Frieden bei Rackow BeckOK-StGB § 126a Rn. 3.
 
265
BT-Drucks. 19/28678, S. 11.
 
266
BT-Drucks. 19/28678, S. 10.
 
267
BT-Drucks. 19/28678, S. 11.
 
268
BT-Drucks. 19/28678, S. 11.
 
269
BT-Drucks. 19/28678, S. 11.
 
270
Rackow BeckOK-StGB § 126a Rn. 8; sogar Verfassungsmäßigkeit bezweifelnd Grözinger MAH Strafverteidigung § 50 Rn 113.
 
271
BT-Drucks. 19/28678, S. 11.
 
272
Skeptisch Rackow BeckOK-StGB § 126a Rn. 6.
 
273
BT-Drucks. 19/31115, S. 10.
 
274
Rackow BeckOK-StGB § 126a Rn. 12; skeptisch auch Fischer § 126a Rn. 8, 11; uneindeutig BT-Drucks. 19731115, S. 10.
 
275
Fischer § 126a Rn. 12.
 
276
Zu ehrverletzenden Äußerungen im Internet Hilgendorf ZIS 2010, 208 (209 ff.); siehe speziell zu Internetforen auch Gomille ZUM 2009, 815.
 
277
Zur Ehrverletzung durch eine Bewertung beim Internetauktionshaus eBay AG Bremen NJW-RR 2010, 1426; AG Koblenz MMR 2004, 638; NJW-RR 2006, 1643 (1644 f.).
 
278
Siehe hierzu etwa Jones/Nobis/Röchner/Thal/Thal, S. 47 f.
 
279
Siehe hierzu Hoven/Krause JuS 2017, 1167; Hoven ZStW 2017 (129), 718; Holznagel MMR 2018, 18; Drexl ZUM 2017, 529 (540 f.); Steinbach ZRP 2017, 101.
 
280
Siehe insbesondere BGHSt 11, 67 (70 f.).
 
281
Zusammenfassend zum Ehrbegriff Hilgendorf LK Vor § 185 Rn. 1 ff. und insbesondere 7 ff. (dort auch zur möglichen Ausfüllung des altmodisch angehauchten Ehrkonzepts durch Konstruktion eines Anspruchs auf minimale Achtung bzw. minimalen Respekt); Regge/Pegel MK-StGB Vor § 185 Rn. 7 ff.
 
282
Fischer Vor § 185 Rn. 3; Hilgendorf LK Vor § 185 Rn. 23; Rengier BT II § 28 Rn. 3.
 
283
BayObLG NJW 1980, 1969.
 
284
S.M. Beck MMR 2008, 77 (79); vgl. auch OLG Nürnberg NStZ 2011, 217 (218) für heimliche Aufnahmen.
 
285
Siehe etwa AG Düren K&R 2011, 216.
 
286
Hoven ZStW 129 (2017), 718 (725, 727); Hoven/Krause JuS 2017, 1167 (1169); siehe ferner Schünemann GA 2019, 620.
 
287
BGHSt 36, 83 (85 ff.); BayObLG NJW 1990, 921 (922); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm Vor § 185 Rn. 7a f.; Lackner/Kühl/Kühl Vor § 185 Rn. 3.
 
288
Zaczyk NK Vor § 185 Rn. 27; Geppert Jura 2005, 244 (246).
 
289
Vgl. BGHSt 2, 38 (39); Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 430.
 
290
BGHSt 6, 186 (189 ff.); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm Vor § 185 Rn. 3; Hilgendorf LK Vor § 185 Rn. 27; Rengier BT II § 28 Rn. 10; aA Fischer Vor § 185 Rn. 12a; Zaczyk NK Vor § 185 Rn. 12; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 425.
 
291
BGHSt 6, 186 (191).
 
292
BGHSt 6, 186 (191).
 
293
OLG Düsseldorf NJW 1979, 2525.
 
294
BGHSt 36, 83 (88); OLG Frankfurt a.M. NJW 1989, 1367 (1367).
 
295
BGHSt 6, 186 (192); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm Vor § 185 Rn. 4; Valerius BeckOK-StGB § 185 Rn. 13; Rengier BT II § 28 Rn. 11; Mavany Jura 2010, 594 (597).
 
296
BGBl. I, S. 4250.
 
297
BT-Drucks. 19/31115, S. 14 f.; Valerius BeckOK-StGB § 192a Rn. 1 f.
 
298
BT-Drucks. 19/31115, S. 14.
 
299
BT- Drucks. 19/31115, S. 14; Valerius BeckOK-StGB § 192a Rn. 1.1; Kubiciel jurisPR-StrafR 13/2021 Anm. 1; Hestermann/Hoven/Autenrieth KriPoZ 2021, 204 (207); aA Fischer § 192a Rn. 8.
 
300
In diese Richtung Rostalski/Weiss und Witting KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“; Hestermann/Hoven/Autenrieth KriPoZ 2021, 204 (207 mit Fn. 40); zum Sonderfall der Beleidigungsfähigkeit jedes einzelnen Juden unter einer Kollektivbezeichnung BGHSt 11, 207; BGH NJW 1980, 45.
 
301
Für den Regelfall gegen hinreichende Individualisierung neben BT-Drucks. 19/31115, S. 14 etwa Valerius BeckOK-StGB § 192a Rn. 1.1; Kubiciel jurisPR-StrafR 13/2021 Anm. 1; tendenziell auch Nussbaum KriPoZ 2021, 335 (336 f.).
 
302
Nussbaum KriPoZ 2021, 335 (336).
 
303
Zu den damit verbundenen Auslegungsschwierigkeiten Kusche KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“.
 
304
Valerius BeckOK-StGB § 192a Rn. 2; Nussbaum, KriPoZ 2021, 335 (338); für primären Schutz des öffentlichen Interesses an friedlichem Zusammenleben hingegen Fischer § 192a Rn. 2; siehe zur Diskussion um das § 192a StGB zugrunde liegende Rechtsgutskonzept ferner die Beiträge von Beck/Nussbaum, Rostalski/Weiss und Witting sowie – insbesondere zu einer etwaigen Einbeziehung des öffentlichen Friedens in das Schutzgutkonzept und den nach methodischer Auslegung der Norm verbliebenen Uneindeutigkeiten bei der Bestimmung des geschützten Rechtsguts und seines Trägers, die selbst den Schutz einer quantitativen Menschenwürde oder sogar der Menschenwürde als abstraktem Rechtswert nicht von vornherein als ausgeschlossen erscheinen lassen – Kusche KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“.
 
305
Siehe etwa die Entwurfsbegründung des Gesetzes zur Bekämpfung des Rechtsextremismus und der Hasskriminalität (siehe Rn. 164), BT-Drucks. 19/17741, S. 1; aus der Literatur etwa Hoven/Witting NJW 2021, 2397 (2399 f.); Kubiciel jurisPR-StrafR 24/2019 Anm. 1 und ferner die Beiträge von Großmann, Hoven, Schmidt und Valerius KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“.
 
306
BGBl. I, S. 441; siehe dazu etwa Engländer NStZ 2021, 385; Reinbacher NK 2020, 186; Valerius ZStW 132 (2020), 666.
 
307
BT-Drucks. 19/17741, S. 1.
 
308
Valerius KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“.
 
309
Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 186 Rn. 3; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 451.
 
310
OLG Brandenburg NJW 1999, 3339 (3341); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 186 Rn. 3; Valerius BeckOK-StGB § 186 Rn. 4.
 
311
BGHSt 12, 287 (291 f.); OLG Frankfurt a.M. NJW 1989, 1367 (1368); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 186 Rn. 4; Hilgendorf LK § 185 Rn. 5 ff.; Geppert Jura 2002, 820 (821 f.). Ausführlich zur Abgrenzung von Werturteilen und Tatsachenaussagen im Strafrecht Hilgendorf Tatsachenaussagen und Werturteile im Strafrecht, S. 179 ff.
 
312
Zum Ganzen Hoven ZStW 129 (2017), 718; Hoven/Krause JuS 2017, 1167 (1169); s. ferner Schünemann GA 2019, 620; aus empirischer Perspektive Sängerlaub/Meier/Rühl Fakten statt Fakes – Verursacher, Verbreitungswege und Wirkungen von Fake News im Bundestagswahlkampf 2017, 2018; Steinebach/Bader/Rinsdorf/Krämer/Roßnagel (Hrsg.) Desinformation aufdecken und bekämpfen, 2020, jeweils m.w.N; im Allgemeinen Uhle (Hrsg.) Information und Einflussnahme – Gefährdungen der Offenheit des demokratischen Willensbildungsprozesses, 2018.
 
313
Vgl. Beater JZ 2006, 432 (436 f.); S. Beck MMR 2009, 736 (737 f.).
 
314
Hilgendorf LK § 192 Rn. 8; Regge/Pegel MK-StGB § 192 Rn. 8.
 
315
Hilgendorf LK § 192 Rn. 7; Lackner/Kühl/Kühl § 192 Rn. 2; Eppner/Hahn JA 2006, 860 (861); aA Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 192 Rn. 1.
 
316
Siehe hierzu S.M. Beck MMR 2008, 77 (80).
 
317
BGHSt 9, 17 (19); Hilgendorf LK § 185 Rn. 27; Zaczyk NK Vor § 185 Rn. 19; Rengier BT II § 28 Rn. 22.
 
318
BT-Drucks. 19/31115, S. 15.
 
319
BT-Drucks. 19/31115, S. 15.
 
320
So für § 206 Abs. 2 Nr. 2 StGB OLG Karlsruhe MMR 2005, 178; Heidrich/Tschoepe MMR 2004, 75.
 
321
BVerfGE 90, 255 (259 ff.); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm Vor § 185 Rn. 9a f.; Hilgendorf LK § 185 Rn. 13 f.
 
322
BVerfGE 90, 255 (260 f.); BVerfG NJW 2007, 1194 (1195); NJW 2010, 2937 (2939); Fischer § 185 Rn. 12c; Hilgendorf LK § 185 Rn. 13; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 442 f.; enger Eppner/Hahn JA 2006, 702 (705).
 
323
Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm Vor § 185 Rn. 9b; Lackner/Kühl/Kühl § 185 Rn. 9; Zaczyk NK Vor § 185 Rn. 40; Rengier BT II § 28 Rn. 28; offen gelassen von BVerfG NJW 2010, 2937 (2939); BGH NJW 2009, 2690 (2692).
 
324
Zurückhaltend schon Hilgendorf ZIS 2010, 208 (210).
 
325
BVerfGE 93, 266 (295); BVerfG NJW 2009, 3016 (3018); BGHSt 19, 235 (237); BayObLG NStZ-RR 2002, 210 (211); OLG Düsseldorf NJW 1989, 3030.
 
326
Fischer § 185 Rn. 8; Hilgendorf LK § 185 Rn. 23; Valerius BeckOK-StGB § 185 Rn. 24.
 
327
OLG Hamm NJW 1982, 659 (660); Hilgendorf LK § 185 Rn. 19; Lackner/Kühl/Kühl § 185 Rn. 4; Zaczyk NK § 185 Rn. 7.
 
328
BVerfG NJW 2001, 61 (63); BGHSt 8, 325 (326); siehe hierzu allgemein Fischer § 186 Rn. 6; SSW/Sinn § 186 Rn. 12.
 
329
Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 470.
 
330
Zur Auslegung massenmedialer Äußerungen Beater JZ 2006, 432 (434 ff.); zu Äußerungen im Internet Hilgendorf ZIS 2010, 208 (211 f.); Mavany Jura 2010, 594 (596).
 
331
Emoticons sind aus Satzzeichen und Buchstaben zusammengesetzte „Gefühlssymbole“ („emotion“ + „icon“), die bei der Online-Kommunikation genutzt werden, um die fehlenden mimischen Möglichkeiten auszugleichen.
 
332
Anders in der Schweiz, vgl. BezG Zürich BeckRS 2017, 126985.
 
333
S. Beck in: Hilgendorf/Liang (Hrsg.) Beteiligungslehren (im Erscheinen).
 
334
<Zum Regelfall der Zustimmung Krischker JA 2013, 488 (490).
 
335
Zum Erfordernis der Kundgabe eigener Missachtung bei § 185 StGB Valerius BeckOK-StGB § 185 Rn. 23. Die Weitergabe fremder Missachtung kann im Rahmen der klassischen Beleidigungsdelikte der §§ 185–188 StGB täterschaftlich allenfalls ein „Verbreiten“ einer Tatsachenbehauptung nach §§ 186, 187 StGB darstellen. Zum fehlenden Erfordernis eigener Missachtung bei § 192a StGB Rn. 193.
 
336
Ausdrücklich Zaczyk NK Vor §§ 185 ff. Rn. 22a; Steenhoff NVwZ 2013, 1190 (1193); tendenzielle Befürwortung auch durch OLG Frankfurt a.M. GRUR-RR 2016, 307; aA OLG Dresden MMR 2017, 542; Krischker JA 2013, 488 (491 f.), der eine Strafbarkeit in Form der Beihilfe annimmt.
 
337
ArbG Dessau-Roßlau K&R 2012, 442 (das den Like als eine die Kündigung rechtfertigende „beleidigende Äußerung“ eingestuft).
 
338
Bejahend Krischker JA 2013, 488 (493); dagegen OLG Frankfurt a.M. GRUR-RR 2016, 307.
 
339
Heckmann/Paschke/Heckmann jurisPK-Internetrecht Rn. 447; ähnlich, wenngleich primär für das Teilen Reinbacher JZ 2020, 558 (559); Schulte/Kanz ZJS 2013, 24 (26); aA Zaczyk NK Vor § 185 Rn. 22a: Täterschaft.
 
340
Für Täterschaft daher Krischker JA 2013, 488 (490 ff.); umgekehrt vor zivilrechtlichem Hintergrund OLG Dresden MMR 2017, 542.
 
341
Heckmann/Paschke/Heckmann jurisPK-Internetrecht, Rn. 447; zwischen „Liken“ und „Teilen“ diff. Krischker JA 2013, 488 (490 ff.).
 
342
Näher Reinbacher JZ 2020, 558 (559 ff.).
 
343
In diese Richtung Hoven ZWH 2018, 97 (100); Reinbacher JZ 2020, 558 (559 ff.); siehe ferner Krischker JA 2013, 488 (491 ff.); Zieschang GA 2020, 57 (68 f.).
 
344
Vgl. dazu ausführlich Six in: Strafrecht als Herausforderung, S. 313 (314 ff.).
 
345
Hilgendorf LK § 185 Rn. 10; vgl. BGH NStZ 1984, 216.
 
346
BGHSt 9, 17 (18); Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 185 Rn. 9; Valerius BeckOK-StGB § 185 Rn. 20.
 
348
BVerfGE 93, 266 (295 f.); BVerfG NJW 2001, 61 (62); NJW 2009, 3016 (3018); BayObLG NStZ-RR 2002, 210 (211).
 
349
Zu den nach methodischer Auslegung des § 192a StGB verbliebenen Mehrdeutigkeiten bei der Bestimmung des geschützten Rechtsgutsträgers – auch der Schutz einer quantitativen Menschenwürde oder sogar der Menschenwürde als abstraktem Rechtswert erscheinen nicht von vornherein als ausgeschlossen – Kusche KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“.
 
350
Die Frage nach der Berücksichtigungsfähigkeit der besonderen Umstände des Einzelfalls kann sich etwa stellen, wenn eine für Außenstehende zum Angriff auf die Menschenwürde geeignete gruppenbezogene Herabwürdigung gegenüber einem Gruppenangehörigen geäußert wird, der sich mit dem Kollektiv nicht identifiziert, siehe Kusche KriPoZ-Sonderheft „Digitaler Hass“.
 
351
Valerius BeckOK-StGB § 192a Rn. 4; Ebner/Kulhanek ZStW 133 (2021), 984 (995).
 
352
So grundsätzlich auch Ebner/Kulhanek ZStW 133 (2021), 984 (997); Nussbaum KriPoZ 2021, 335 (340 f.); die Kundgabe fremder Missachtung kann im Rahmen der klassischen Beleidigungsdelikte der §§ 185–188 StGB demgegenüber täterschaftlich allenfalls ein „Verbreiten“ einer Tatsachenbehauptung nach §§ 186, 187 StGB darstellen.
 
353
So Ebner/Kulhanek ZStW 133 (2021), 984 (997).
 
354
Siehe dazu etwa Ebner/Kulhanek ZStW 133 (2021), 984 (997); Nussbaum KriPoZ 2021, 335 (340).
 
355
BGHSt 14, 48 (51); BGH NStZ 1995, 78; Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 193 Rn. 2; Lackner/Kühl/Kühl § 193 Rn. 3; SSW/Sinn § 193 Rn. 5.
 
356
BVerfGE 12, 113 (125); 93, 266 (293); Fischer § 193 Rn. 17; Valerius BeckOK-StGB § 193 Rn. 29 f. Zur Kollision der Meinungsfreiheit im Netz mit anderen Rechtsgütern schon Pichler AfP 1999, 429 (430 ff.).
 
357
BVerfGE 7, 198 (212); 61, 1 (11); 93, 266 (294); BVerfG NJW 2009, 3016 (3017).
 
358
Kritisch etwa Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 193 Rn. 15; Ossenbühl JZ 1995, 633 (638 ff.); Otto Jura 1997, 139 (140 ff.); hiergegen Kübler NJW 1999, 1281 (1282 ff.). Siehe hierzu auch Fischer § 193 Rn. 26 f.; zu den „Mai-Beschlüssen“ des BVerfG siehe etwa BVerfG NJW 2020, 2629.
 
359
BVerfGE 93, 266 (293); vgl. auch BVerfGE 75, 369 (380) zur Kunstfreiheit.
 
360
BVerfGE 82, 272 (284); 93, 266 (294); BVerfG NJW 2009, 749 (749 f.); NJW 2009, 3016 (3017).
 
361
Vgl. BGH NStZ 2003, 145 (146) m. w. N.
 
362
BayObLG NJW 1962, 1120 (1120); Fischer § 185 Rn. 20; aA Hilgendorf LK Vor § 185 Rn. 45.
 
363
Schönke/Schröder/Eisele/Schittenhelm § 186 Rn. 19; Zaczyk NK § 186 Rn. 27.
 
364
BT-Drucks. 19/17741, S. 35; siehe auch Fischer § 186 Rn. 19.
 
365
Hilgendorf LK Vor § 185 Rn. 41; Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Hilgendorf § 7 Rn. 29; S. Beck MMR 2009, 736 (738 f.); Hilgendorf ZIS 2010, 208 (212 f.).
 
366
BT-Drucks. 19/17741, S. 35.
 
367
Siehe dazu schon S. Beck MMR 2009, 736 (739 f.); kritisch wegen des fehlenden Zusammenhangs mit den Charakteristika der Hasskriminalität Valerius ZStW 132 (2020), 666 (688 f.).
 
368
Vgl. BGHZ 128, 1 (15); 160, 298 (302); BGH NJW 1996, 984 (985); Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Hilgendorf § 7 Rn. 11.
 
369
Siehe dazu etwa Engländer NStZ 2021, 385; Reinbacher NK 2020, 186; Valerius ZStW 132 (2020), 666.
 
370
Hoven ZStW 129 (2017), 718 (719); Mafi-Gudarzi ZRP 2019, 65 (67); zur (fehlenden) Erfassung durch das sog. Wahlstrafrecht der §§ 107 ff. StGB Valerius FS Kindhäuser, S. 827 (834 ff.).
 
371
Bader u.a. Desinformation aufdecken und bekämpfen, 2020, S. 49; Hoven ZStW 129 (2017), 718 (727).
 
372
Schäfer/Anstötz MK-StGB § 130 Rn. 40 m. w. N.
 
373
Hoven ZStW 129 (2017), 718 (731 ff.); skeptisch Mafi-Gudarzi ZRP 2019, 65 (67).
 
374
Grundsätzliche Offenheit etwa bei Hoven ZStW 129 (2017), 718; Schünemann GA 2019, 620; ablehnend Valerius FS Kindhäuser, S. 827 (837 ff.).
 
375
Näher Kusche FG RobotRecht, S. 421 (429 ff.).
 
376
Skeptisch Valerius FS Kindhäuser, S. 827 (837 ff.).
 
377
Siehe dazu schon Hoven ZStW 129 (2017), 718 (725 f.); ferner Kusche FG RobotRecht, S. 421 (432 ff.).
 
378
Siehe hierzu etwa Valerius JRE 23 (2015), 377 (380 f., 383 f., 388 ff. und passim).
 
379
Für eine Einführung eines Cybermobbing-Straftatbestandes Cornelius ZRP 2014, 164 (167).
 
380
Valerius JRE 23 (2015), 377 (385).
 
381
BGBl. I, S. 2012.
 
382
BGBl. I, S. 10.
 
383
BT-Drucks. 18/2601, S. 37.
 
384
BGBl. I, S. 2075.
 
385
BGBl. I, S. 354.
 
386
BGBl. I, S. 386.
 
387
BGBl. I, S. 3513.
 
388
BGHZ 13, 334 (338); 24, 72 (76); 26, 349 (354).
 
389
BVerfGE 35, 202 (219); 54, 148 (153); 82, 236 (269).
 
390
BVerfGE 30, 173 (194).
 
391
Fischer § 201 Rn. 3.
 
392
Fischer § 201 Rn. 3; Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 3; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 487.
 
393
SSW/Bosch § 201 Rn. 4; Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 5.
 
394
Lackner/Kühl/Kühl § 201 Rn. 5; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 499, 502 f.
 
395
BGHSt 39, 335 (343); Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 11.
 
396
Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 501.
 
397
Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 491 f.
 
398
Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 7; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 491 f.
 
399
KG JR 1981, 254 (255); OLG Düsseldorf NJW 1995, 975 (975); Fischer § 201 Rn. 6; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 496 f.
 
400
Fischer § 201 Rn. 9 ff.; Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 6; Rengier BT II § 31 Rn. 7; vgl. auch BGHSt 31, 304 (306); aA SSW/Bosch § 201 Rn. 12; Lackner/Kühl/Kühl § 201 Rn. 9: tatbestandsausschließendes Einverständnis; vermittelnd Graf MK-StGB § 201 Rn. 40; Schönke/Schröder/Eisele § 201 Rn. 13: Doppelfunktion.
 
401
Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 15; Lackner/Kühl/Kühl § 201 Rn. 7.
 
402
Heuchemer BeckOK-StGB § 201 Rn. 14.
 
403
SSW/Bosch § 201 Rn. 11; Fischer § 201 Rn. 12.
 
404
BGBl. I, S. 2012.
 
405
Berichtet in einem Interview mit Werwigk-Hertneck ZRP 2003, 293 (293).
 
406
BT-Drucks. 15/361, S. 3; zur Strafbedürftigkeit auch Kühl AfP 2004, 190 (193).
 
407
BGBl. I, S. 10.
 
408
BT-Drucks. 18/2601, S. 37.
 
409
Siehe hierzu BT-Drucks. 18/2601, S. 2; Eisele/Sieber StV 2015, 312 (312).
 
410
Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 2.
 
411
Heuchemer BeckOK-StGB § 201a Rn. 14 f.; Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 3; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 507; vgl. auch Bosch JZ 2005, 377 (379).
 
412
Auf Absatz 1 Nr. 3 passt ein etwaiges Erfordernis der Verletzung des höchstpersönlichen Lebensbereichs schon inhaltlich und begrifflich nicht, da dort Verstorbene abgebildet sein müssen, siehe BT-Drucks. 19/17795, S. 13.
 
413
Fischer § 201a Rn. 4; Valerius LK § 201a Rn. 25.
 
414
Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 4; Heuchemer/Paul JA 2006, 616 (617); Mitsch Jura 2006, 117 (119).
 
415
Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 5; Schönke/Schröder/Eisele § 201a Rn. 13.
 
416
Fischer § 201a Rn. 35; Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 9; Schönke/Schröder/Eisele § 201a Rn. 17; Rengier BT II § 31 Rn. 19; B. Heinrich ZIS 2011, 416 (419).
 
417
Valerius LK § 201a Rn. 82.
 
418
Valerius LK § 201a Rn. 33; Kühl AfP 2004, 190 (194); vgl. auch Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 508; Heuchemer/Paul JA 2006, 616 (617 f.).
 
419
Schönke/Schröder/Eisele § 201a Rn. 9; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 508.
 
420
Fischer § 201a Rn. 9.
 
421
Valerius LK § 201a Rn. 36; Koch GA 2005, 589 (600); Rahmlow HRRS 2005, 84 (88).
 
422
BT-Drucks. 15/2466 S. 5; 15/1891 S. 7; siehe auch Heuchemer BeckOK-StGB § 201a Rn. 12; Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 2.
 
423
Fischer § 201a Rn. 9; Schönke/Schröder/Eisele § 201a Rn. 9; Kühl AfP 2004, 190 (194).
 
424
BGH CR 2017, 395; Fischer § 201a Rn. 13; Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 3; Rengier BT II § 31 Rn. 13.
 
425
BT-Drucks. 18/3202 (neu), S. 28.
 
426
Fischer § 201a Rn. 18. Enger Eisele/Sieber StV 2015, 312 (313 f.), wonach in Anlehnung an § 221 StGB erforderlich sei, dass sich das Opfer drohender schwerwiegender Gefahren nicht erwehren könne. Bildaufnahmen alkoholisierter Personen seien daher grundsätzlich nicht erfasst.
 
427
Fischer § 201a Rn. 18; Kargl NK § 201a Rn. 7.
 
428
BGH NJW 2017, 1891 (1893) mit Anm. Cornelius; Bosch Jura 2016, 1380 (1385); Eisele/Sieber StV 2015, 312 (314).
 
429
BGBl. I, S. 4250.
 
430
BT-Drucks. 19/17795, S. 9.
 
431
BT-Drucks. 19/17795, S. 13.
 
432
BT-Drucks. 19/17795, S. 13; Fischer § 201a Rn. 21.
 
433
BT-Drucks. 15/2466, S. 5.
 
434
Fischer § 201a Rn. 24; Heuchemer BeckOK-StGB § 201a Rn. 19; Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 6; B. Heinrich ZIS 2011, 416 (419).
 
435
Lackner/Kühl/Kühl § 201a Rn. 7; Schönke/Schröder/Eisele § 201a Rn. 29.
 
436
Fischer § 201a Rn. 25; Heuchemer/Paul JA 2006, 616 (619); Beck MMR 2008, 77 (79).
 
437
Zur Erfassung auch von Selbstaufnahmen des späteren Tatopfers der unbefugten Weitergabe BGH NJW 2020, 3609 mit Anm. Busch sowie Kudlich JA 2020, 952 und Schork ZUM 2021, 360; siehe dazu auch Handel K& R 2021, 448 (453).
 
438
BGBl. I, S. 2075.
 
439
BT-Drucks. 19/17795, S. 14.
 
440
BT-Drucks. 18/3202, S. 28.
 
441
Vgl. BT-Drucks. 18/2954, S. 12; Heuchemer BeckOK-StGB § 201a Rn. 21; kritisch und in Anlehnung an §§ 185 ff. StGB auslegend Eisele/Sieber StV 2015, 312 (314 f.).
 
442
Fischer § 201a Rn. 34.
 
443
Eisele/Sieber StV 2015, 313 (317).
 
444
Fischer § 201a Rn. 37; Kargl NK § 201a Rn. 11.
 
445
Vgl. Fischer § 201a Rn. 37.
 
446
Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 514.
 
447
Kargl NK § 201a Rn. 11; Eisele/Sieber StV 2015, 313 (316).
 
448
Eisele/Sieber StV 2015, 313 (316).
 
449
Zur Vorgeschichte etwa Jahn/Ziemann FS Kargl, S. 227 (229).
 
450
So Fischer § 201a Rn. 36; Kargl NK § 201a Rn. 12.
 
451
Kargl NK § 201a Rn. 13.
 
452
Kargl NK § 201a Rn. 12.
 
453
So die herrschende Ansicht, vgl. etwa Fischer § 201a Rn. 41; Heuchemer BeckOK-StGB § 201a Rn. 24; Kargl NK § 201a Rn. 23; aA Eisele/Sieber StV 2015, 313 (318): Rechtfertigungsgrund.
 
454
Frommel NK 2005, 86 (87 f.); Neubacher ZStW 118 (2006), 855 (865 ff.); Steinberg JZ 2006, 30 (33). Zu den Bedenken siehe auch Erstauflage Rn. 754.
 
455
Siehe hierzu Hilgendorf/Hong K&R 2003, 168.
 
456
BGBl. I, S. 354.
 
457
BGBl. I, S. 386; hierzu Buß JR 2016, 356; Mosbacher NJW 2017, 983; Steinberg JZ 2017, 676.
 
458
BGHSt 54, 189 (193); OLG Brandenburg NStZ 2010, 519 (519).
 
459
Eisele § 3 Rn. 39; Mitsch NJW 2007, 1237 (1239); Neubacher/Seher JZ 2007, 1029 (1032); Valerius JuS 2007, 319 (321).
 
460
Zur Strafbarkeit einer Warenbestellung auf fremdem Namen als Betrug LG Kiel NStZ 2008, 219.
 
461
BT-Drucks. 19/28679, S. 12.
 
462
BT-Drucks. 19/28679, S. 12.
 
463
BT-Drucks. 19/28679, S. 12.
 
464
BT-Drucks. 19/28679, S. 12.
 
465
Kritisch unter anderem BGHSt 54, 189 (193 f.); Lackner/Kühl/Kühl § 238 Rn. 5; Kinzig/Zander JA 2007, 481 (485 f.); Mitsch NJW 2007, 1237 (1239).
 
466
So sah etwa der ursprüngliche Gesetzentwurf der Bundesregierung die Streichung der Klausel vor; siehe hierzu BT-Drucks. 18/9946, S. 11, 14.
 
467
BT-Drucks. 18/10654, S. 5; zustimmend Gericke MK-StGB § 238 Rn. 36 ff.; Mosbacher ZRP 2016, 161; ders. NJW 2017, 983 (984 f.).
 
468
Eingehend hierzu Gericke MK-StGB § 238 Rn. 37 f.
 
469
Mosbacher NStZ 2007, 665 (668).
 
470
Kinzig/Zander JA 2007, 481 (484).
 
471
BT-Drucks. 19/28679, S. 12; BGHSt 54, 189 (196); Schönke/Schröder/Eisele § 238 Rn. 25; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 342; Neubacher/Seher JZ 2007, 1029 (1032); Valerius JuS 2007, 319 (322).
 
472
BT-Drucks. 19/28679, S. 12.
 
473
BGHSt 54, 189 (196); Schönke/Schröder/Eisele § 238 Rn. 25; Neubacher/Seher JZ 2007, 1029 (1032); Valerius JuS 2007, 319 (322).
 
474
BGHSt 54, 189 (195); OLG Brandenburg NStZ 2010, 519 (520).
 
475
BT-Drucks. 16/575, S. 7; Rengier BT II § 26a Rn. 8; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 343; Kinzig/Zander JA 2007, 481 (483); Mosbacher NStZ 2007, 665 (667); Valerius JuS 2007, 319 (322).
 
476
Schönke/Schröder/Eisele § 238 Rn. 26; Fischer § 238 Rn. 36; Mitsch Jura 2007, 401 (401 ff.).
 
477
Schönke/Schröder/Eisele § 238 Rn. 27; zurückhaltender Valerius BeckOK-StGB § 238 Rn. 14.
 
478
BGHSt 54, 189 (196).
 
479
Insofern kritisch Mitsch NStZ 2010, 513 (514); Seher JZ 2010, 582 (583).
 
480
Gericke MK-StGB § 238 Rn. 47 f.; Valerius BeckOK-StGB § 238 Rn. 17 f.; Mosbacher NJW 2017, 983 (983 f.); kritisch zur Reform Buß JR 2016, 356 (357 f.); Köhne ZRP 2014, 141 (142).
 
481
BT-Drucks. 19/31111, S. 5; Valerius BeckOK-StGB § 238 Rn. 18.
 
482
Valerius BeckOK-StGB § 238 Rn. 17 ff.
 
483
BT-Drucks. 19/28679, S. 11.
 
484
Eisele KriPoZ 2021, 147 (148); Valerius BeckOK-StGB § 238 Rn. 18.
 
485
Zum gefahrspezifischen Zusammenhang bei Opfersuizid BGHSt 62, 49.
 
486
Hilgendorf/Hong K&R 2003, 168 (170).
 
487
Hilgendorf/Hong K&R 2003, 168 (171).
 
488
BGH NStZ 2007, 484 (484); aA OLG Oldenburg NStZ 2005, 411 (411 f.).
 
489
BGBl. I, S. 386.
 
490
BT-Drucks. 18/9946, S. 15.
 
491
BT-Drucks. 18/9946, S. 15.
 
492
BGHSt 54, 189 (199); OLG Brandenburg NStZ 2010, 519 (520); Schönke/Schröder/Eisele § 238 Rn. 39. Hochmayr ZStW 122 (2010), 757 (770 ff.) bezeichnet den Tatbestand der Nachstellung als „sukzessives Delikt“.
 
493
BGHSt 54, 189 (201); Schönke/Schröder/Eisele § 238 Rn. 39; Hochmayr ZStW 122 (2010), 757 (781); Mosbacher NStZ 2007, 665 (670); aA Valerius JuS 2007, 319 (323 f.).
 
494
BT-Drucks. 19/28679, S. 12.
 
495
Siehe Sieber Computerkriminalität und Strafrecht, 1980; ders. Informationstechnologie und Strafrechtsreform, 1985.
 
496
BGBl. I, S. 721. Siehe hierzu allgemein Achenbach NJW 1986, 1835; Hilgendorf/Frank/Valerius in: Das Strafgesetzbuch, S. 258 (294 ff.); Weber NStZ 1986, 481.
 
497
Zur Bekämpfung der Computerkriminalität durch das 2. WiKG Haft NStZ 1987, 6; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 483, 654, 824; Möhrenschlager wistra 1986, 128.
 
498
Siehe etwa BGH NStZ 2011, 401 zur Verlosung einer Doppelhaushälfte im Internet, OLG Jena NJW 2002, 2404 zum Betrug durch angebliche Kreditvermittlung im Internet oder OLG Frankfurt a.M. NJW 2011, 398 mit Anm. Eisele MMR 2011, 273 zu Abo-Fallen im Internet (siehe Rn. 276).
 
499
Zur Strafbarkeit von „Diebstählen“ virtueller Gegenstände in Online-Spielen Heghmanns/Kusnik CR 2011, 248.
 
500
Siehe OLG Oldenburg MMR 2010, 791 mit Bespr. Eiden Jura 2011, 863 zur Strafbarkeit sog. Ping-Anrufe, um den Angerufenen zum Rückruf einer kostenpflichtigen Nummer zu veranlassen; siehe hierzu auch Brand/Reschke NStZ 2011, 379 (381 ff.).
 
501
BGH NJW 2002, 2117 (2117); Fischer § 263 Rn. 79; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 28.
 
502
BGHSt 47, 1 (3); Rengier BT I § 13 Rn. 9; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 514.
 
503
BGHSt 43, 317 (320); Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 515.
 
504
Fischer § 263 Rn. 6; Rengier BT I § 13 Rn. 4.
 
505
Fischer § 263 Rn. 6; Hilgendorf/Valerius BT II § 7 Rn. 14.
 
506
Fischer § 263 Rn. 6; Hilgendorf Tatsachenaussagen und Werturteile im Strafrecht, S. 126 f.
 
507
Fischer § 263 Rn. 10 ff.; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 519.
 
508
Siehe hierzu Becker/Ulbrich/Voß MMR 2007, 149 (151 ff.); Eiden ZIS 2009, 59 (62 ff.); Noltenius wistra 2008, 285 (287 ff.); Oehme JA 2009, 39 (39 ff.); Schröder/Thiele Jura 2007, 814 (816 ff.).
 
509
BGHSt 47, 1 (3); 51, 165 (170); Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 520.
 
510
Fischer § 263 Rn. 33; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 9.
 
511
Rengier BT I § 13 Rn. 11; Kindhäuser/Nikolaus JuS 2006, 193 (195).
 
512
BGH NJW 2002, 3415 (3417); Stöber NStZ 2003, 515 (519).
 
513
BGH K&R 2010, 820 (821).
 
514
BGH NJW 2014, 2595 (2596 ff.); OLG Frankfurt a.M. NJW 2011, 398 (400 f.); AG Marburg CR 2010, 479 (479 f.); eingehend Eisele NStZ 2010, 193 (194 ff.); Hatz JA 2012, 186 (187 f.); zustimmend Brodowski/Freiling S. 108; vgl. auch BGHSt 47, 1 (5); BGH NStZ-RR 2004, 110 (111).
 
515
Siehe hierzu Popp JuS 2005, 689.
 
516
Näher zu dieser Abgrenzungsfrage Hilgendorf Tatsachenaussagen und Werturteile im Strafrecht, S. 26 ff., 107 f.
 
517
Gercke/Brunst Rn. 206; Marberth-Kubicki Rn. 197; Beukelmann NJW-Spezial 2004, 135 (135); Popp JuS 2005, 689 (690 f.).
 
518
BGHSt 39, 392 (398); 46, 196 (202); Fischer § 263 Rn. 38; Rengier BT I § 13 Rn. 29; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 530.
 
519
BGHSt 39, 392 (399); 46, 196 (203); BGH NStZ 2010, 502 (502); Fischer § 263 Rn. 46; Rengier BT I § 13 Rn. 30 ff.
 
520
BayObLG NJW 1987, 1654 (1654); Fischer § 263 Rn. 52; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 12; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 530.
 
521
Planert StV 2014, 430 (431).
 
522
AA Esser/Rehaag wistra 2017, 81 (86).
 
523
Fischer § 263 Rn. 54; Rengier BT I § 13 Rn. 41 f.
 
524
Fischer § 263 Rn. 57; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 18; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 537.
 
525
BGHSt 47, 83 (88); BGH NStZ 2003, 313 (314); Rengier BT I § 13 Rn. 53; siehe hierzu Kindhäuser/Nikolaus JuS 2006, 193 (196 f.).
 
526
BGHSt 34, 199 (201); BGH NStZ 2003, 313 (314); NStZ-RR 2004, 110 (111); Rengier BT I § 13 Rn. 54 f.
 
527
Jaguttis/Parameswaran NJW 2003, 2277 (2279); vgl. auch Frank CR 2004, 123 (126); Fülling/Rath JuS 2005, 598 (599 f.) zur Einwahl über Dialer.
 
528
Siehe hierzu auch Gercke/Brunst Rn. 215 f.
 
529
BGHSt 14, 170 (171); 50, 174 (178); Fischer § 263 Rn. 70; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 22; Rengier BT I § 13 Rn. 70; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 543.
 
530
BGHSt 50, 174 (178); Beukelmann BeckOK-StGB § 263 Rn. 32; siehe hierzu Jäger JuS 2010, 761 (761 ff.).
 
531
Hefendehl MK-StGB § 263 Rn. 961; Marberth-Kubicki Rn. 73; Ceffinato NZWiSt 2016, 464 (465 f.); M. Gercke CR 2005, 606 (608); Graf NStZ 2007, 129 (130); Popp NJW 2004, 3517 (3518); aA Erstauflage Rn. 765; Stuckenberg ZStW 118 (2006), 878 (903 f.); Weber HRRS 2004, 406 (408 f.).
 
532
Ceffinato NZWiSt 2016, 464 (466).
 
533
Fischer § 263 Rn. 87; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 552.
 
534
BGHSt 14, 170 (172); Rengier BT I § 13 Rn. 72.
 
535
BGHSt 41, 198 (201 f.); Rengier BT I § 13 Rn. 71; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 546.
 
536
BGH NStZ 1997, 32 (33); Beukelmann BeckOK-StGB § 263 Rn. 35.
 
537
BGHSt 16, 220 (221); 30, 388 (389); 54, 69 (122); Fischer § 263 Rn. 110 f.; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 566; Satzger Jura 2009, 518 (521).
 
538
Beukelmann BeckOK-StGB § 263 Rn. 57; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 36a; Satzger Jura 2009, 518 (521).
 
539
Gercke/Brunst Rn. 202; Marberth-Kubicki Rn. 197; allgemein hierzu Waszcynski JA 2010, 251 (254 f.).
 
540
BGHSt 16, 220 (222).
 
541
Gercke/Brunst Rn. 207; Marberth-Kubicki Rn. 197; aA wohl Malek/Popp Rn. 240, der darauf abstellt, welchen Preis der Ersteigerer ohne das Mitbieten des Verkäufers bezahlt hätte; siehe auch Popp JuS 2005, 689 (692 ff.).
 
542
BGHSt 16, 321 (325); Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 2.
 
543
Fischer § 263 Rn. 177; Rengier BT I § 13 Rn. 192; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 572; Satzger Jura 2009, 518 (527).
 
544
Rengier BT I § 13 Rn. 196; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 572; Satzger Jura 2009, 518 (528).
 
545
BGHSt 51, 165 (177); Satzger Jura 2009, 518 (524).
 
546
Siehe vor allem BGHSt 53, 199 (202); zur Diskussion statt vieler Fischer StraFo 2008, 269 und Nack StraFo 2008, 277.
 
547
Köhler/Bornkamm/Feddersen/Bornkamm § 16 UWG Rn. 35.
 
548
BGHSt 6, 115 (116); 34, 379 (391); Fischer § 263 Rn. 187; Lackner/Kühl/Kühl § 263 Rn. 59; Kindhäuser/Nikolaus JuS 2006, 293 (298); siehe hierzu Jäger JuS 2010, 761 (765 f.).
 
549
BGBl. I, S. 721.
 
550
BGHSt 47, 160 (162); Fischer § 263a Rn. 2; Hilgendorf/Valerius BT II § 8 Rn. 1.
 
551
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 16; Popp JuS 2011, 385 (391).
 
552
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 18; Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Heinrich § 21 Rn. 34.
 
553
Ausführlich hierzu M. Gercke ZUM 2001, 567 (569 ff.).
 
554
BGH BeckRS 2020, 28985.
 
555
BGH NJW 2008, 1394 (1395); Fischer § 263a Rn. 23; Rengier BT I § 14 Rn. 71; Hilgendorf/Valerius BT II § 8 Rn. 46; siehe aber auch OLG Hamm BeckRS 2020, 13351.
 
556
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 3; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 11.
 
557
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 3.
 
558
Fischer § 263a Rn. 6; Gercke/Brunst Rn. 179; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 642; aA Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 654 (655).
 
559
Fischer § 263a Rn. 6.
 
560
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 7; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 13; Marberth-Kubicki Rn. 56; Rengier BT I § 14 Rn. 9; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 642; aA Kindhäuser NK § 263a Rn. 14; Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 5: Wille des Verfügungsberechtigten entscheidet.
 
561
Esser/Rehaag wistra 2017, 81 (82).
 
562
Zur Strafbarkeit insbesondere wegen Betrugs beim Erwerb sog. Prepaid-Bundles in der Absicht, den SIM-Lock zu umgehen, Schwalbe/Hartmann MMR 2009, 163 (164 ff.).
 
563
Busch/Giessler MMR 2001, 586 (592).
 
564
Gercke/Brunst Rn. 177; Marberth-Kubicki Rn. 58; Busch/Giessler MMR 2001, 586 (594). Nach Sasdi CR 2005, 235 (239) soll es aber an der notwendigen Vermögensdisposition fehlen.
 
565
Fischer § 263a Rn. 3; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 6; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 21; aA Rengier BT I § 14 Rn. 4: auch kodierbare Informationen.
 
566
Fischer § 263a Rn. 7; Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 10; Gercke/Brunst Rn. 181.
 
567
BGH NStZ-RR 2003, 265 (268); Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 18.2; Hecker JA 2004, 762 (768 f.); aA LG Würzburg NStZ 2000, 374 (374) mit kritischer Anm. Schnabel NStZ 2001, 374.
 
568
Fischer § 263a Rn. 8; Kindhäuser NK § 263a Rn. 9.
 
569
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 10; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 16; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 654 (657).
 
570
Kindhäuser NK § 263a Rn. 27; Hilgendorf JuS 1997, 130 (132); Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 654 (657); Popp JuS 2011, 385 (392); siehe auch noch BGHSt 40, 331 (334 f.).
 
571
Zur Kritik Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 43; Hefendehl/Noll MK-StGB § 263a Rn. 76 ff.
 
572
LG Freiburg NJW 1990, 2635 (2636 f.).
 
573
OLG Celle NStZ 1989, 367; zustimmend LG Ravensburg StV 1991, 214 (215); Neumann JuS 1990, 535 (537); JR 1991, 302 (305).
 
574
Fischer § 263a Rn. 10a; Popp JuS 2011, 385 (391).
 
575
Statt vieler BGHSt 47, 160 (163); OLG Düsseldorf NStZ-RR 1998, 137 (137); OLG Karlsruhe NStZ 2004, 333 (334); OLG Köln NJW 1992, 125 (126); Fischer § 263a Rn. 11; Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 13; Rengier BT I § 14 Rn. 15 ff.; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 647.
 
576
Hilgendorf JuS 1999, 542 (543 f.).
 
577
BGHSt 47, 160 (162); Fischer § 263a Rn. 12a; Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 14; Rengier BT I § 14 Rn. 28 ff. Zu den möglichen Fallkonstellationen Eisele/Fad Jura 2002, 305 (306 ff.); Valerius JA 2007, 778 (779 ff.).
 
578
Hilgendorf JuS 1997, 130 (134).
 
579
OLG Dresden StV 2005, 443; OLG Düsseldorf NStZ-RR 1998, 137 (137); OLG Jena wistra 2007, 236 (237); OLG Köln NJW 1992, 125 (127); Fischer § 263a Rn. 13; Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 12; Hilgendorf/Valerius BT II § 8 Rn. 28; Kraatz Jura 2010, 36 (42 f.); Valerius JA 2007, 778 (780 f.); aA Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 14; Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Heinrich § 21 Rn. 40; Rengier BT I § 14 Rn. 34; Eisele/Fad Jura 2002, 305 (310).
 
580
BGH NZWiSt 2017, 238 mit Anm. Stam.
 
581
Kindhäuser NK § 263a Rn. 47; Hilgendorf JuS 1997, 130 (134).
 
582
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 14; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 649; Eisele/Fad Jura 2002, 305 (311).
 
583
BGHSt 47, 160 (163 f.); Fischer § 263a Rn. 14a; Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 11; Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 210; Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Heinrich § 21 Rn. 42 f.; Kraatz Jura 2010, 36 (43); Valerius JA 2007, 778 (782).
 
584
Fischer § 263a Rn. 14a.
 
585
So insbesondere BGHSt 47, 160 (164 f.); OLG Stuttgart NJW 1988, 981 (982); aA Lackner/Kühl/Heger § 266b Rn. 3.
 
586
Lackner/Kühl/Heger § 266b Rn. 3; Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Heinrich § 21 Rn. 43a; Rengier BT I § 19 Rn. 2; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 642; Baier ZRP 2001, 454 (455 f.); Valerius JA 2007, 778 (783); aA Brand JR 2008, 496 (499 ff.).
 
587
Statt vieler Fischer § 263a Rn. 16; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 32.
 
588
Fischer § 263a Rn. 15a; Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 13; Marberth-Kubicki Rn. 66 f.
 
589
Fischer § 263a Rn. 17; Kindhäuser NK § 263a Rn. 59; Marberth-Kubicki Rn. 68; Beucher/Engels CR 1998, 101 (104); Dressel MMR 1999, 390 (392); Scheffler CR 2002, 151 (152).
 
590
Vgl. hierzu die Tatsachenfeststellungen des LG Verden Urteil vom 10.2.2016 – 14 Ns 1/14 sowie bezugnehmend OLG Celle CR 2017, 130.
 
591
OLG Celle CR 2017, 130 (131); zustimmend Esser/Rehaag wistra 2017, 81 (82); aA Planert StV 2014, 430 (432).
 
592
OLG Koblenz StV 2016, 371 (372).
 
593
BGHSt 50, 174 (179); BGH NStZ 2005, 513; LG Bonn NJW 1999, 3726; Hefendehl/Noll MK-StGB § 263a Rn. 128.
 
594
Fischer § 263a Rn. 11b; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 55; Malek/Popp Rn. 214; Marberth-Kubicki Rn. 61.
 
595
OLG Karlsruhe NStZ 2004, 333 (334); Fischer § 263a Rn. 11b; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 24.
 
596
Fischer § 263a Rn. 18; Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 15; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 33.
 
597
Siehe hierzu BGHSt 40, 331 (334 ff.); Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 14a; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 35; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 61; Rengier BT I § 14 Rn. 60 ff.; Kraatz Jura 2010, 36 (45).
 
598
Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 8; Arzt/Weber/Heinrich/Hilgendorf/Heinrich § 21 Rn. 47; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 651.
 
599
OLG Celle NStZ 1989, 367; Hefendehl/Noll MK-StGB § 263a Rn. 131 ff.; Neumann CR 1989, 717 (719 f.).
 
600
BGHSt 40, 331 (334); Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 654 (658).
 
601
Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 638; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 654 (659).
 
602
BGHSt 38, 120 (121); OLG Köln NJW 1992, 125 (125 f.); Fischer § 263a Rn. 20; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 69; Rengier BT I § 14 Rn. 26; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 638; aA LG Wiesbaden NJW 1989, 2551 (2552).
 
603
OLG Celle NJW 1997, 1518 (1519); Fischer § 263a Rn. 20; Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 17; Gercke/Brunst Rn. 190.
 
604
Fischer § 263a Rn. 17; Beucher/Engels CR 1998, 101 (104); aA Erstauflage Rn. 155; Dressel MMR 1999, 390 (392); Scheffler CR 2002, 151 (154 f.).
 
605
Fischer § 263a Rn. 17; Kindhäuser NK § 263a Rn. 31; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 60.
 
606
M. Gercke ZUM 2001, 567 (570).
 
607
Fischer § 263a Rn. 23; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 640.
 
608
Fischer § 263a Rn. 23.
 
609
BGBl. I, S. 2838.
 
610
ABl. EG L 149, S. 1.
 
611
Erwägungsgrund (4) des Rahmenbeschlusses, ABl. EG L 149, S. 1 (1).
 
612
BGBl. I, S. 333; ABl. EU L 123, S. 18.
 
613
Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 88; Hefendehl/Noll MK-StGB § 263a Rn. 199.
 
614
Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 50; Gercke/Brunst Rn. 195.
 
615
LG Karlsruhe NStZ-RR 2007, 19 (19); Fischer § 263a Rn. 32.
 
616
BT-Drucks. 15/1720, S. 11.
 
617
Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 26b; Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 33; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 84.
 
618
Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 86. Nach Fischer § 263a Rn. 33 f. handelt es sich um ein subjektives Tatbestandsmerkmal.
 
619
Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 86.
 
620
BT-Drucks. 19/25631, S. 23.
 
621
BGH BeckRS 2014, 16408; Schönke/Schröder/Perron § 263a Rn. 40; Schmidt BeckOK-StGB § 263a Rn. 53; Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 94; aA für den Versuch Lackner/Kühl/Heger § 263a Rn. 27.
 
622
BGBl. I, S. 721.
 
623
BGBl. I, S. 1786.
 
624
BGBl. I, S. 2218.
 
625
Vgl. BT-Drucks. 10/5058, S. 28.
 
626
Allgemein hierzu etwa Jones/Nobis/Röchner/Thal/Jones, S. 24 ff.; M. Gercke CR 2010, 345; Heidrich/Wegener MMR 2010, 803; Obenhaus NJW 2010, 651; Schuster/Reichl CR 2010, 38.
 
627
BT-Drucks. 16/3656, S. 9; Popp JuS 2011, 385 (386).
 
628
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 1; Malek/Popp Rn. 148; Marberth-Kubicki Rn. 87; aA Haft NStZ 1987, 6 (9).
 
629
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 3; einschränkend Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 92.
 
630
Graf MK-StGB § 202a Rn. 13; Malek/Popp Rn. 151.
 
631
BT-Drucks. 10/5058, S. 29; Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 3; Hilgendorf JuS 1996, 509 (511); Schmitz JA 1995, 478 (479).
 
632
Fischer § 202a Rn. 4; Weidemann BeckOK-StGB § 202a Rn. 5; Rengier BT II § 31 Rn. 25.
 
633
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 5; Hilgendorf LK § 202a Rn. 11; Schmitz JA 1995, 478 (480).
 
634
SSW/Bosch § 202a Rn. 2; Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 5; Frank in: Informationsstrafrecht und Rechtsinformatik, S. 23 (32); Hilgendorf JuS 1996, 509 (511); Schmitz JA 1995, 478 (480).
 
635
Graf MK-StGB § 202a Rn. 20; Kargl NK § 202a Rn. 6; Hilgendorf JuS 1996, 509 (512); aA Erstauflage Rn. 657; Schmitz JA 1995, 478 (481).
 
636
Malek/Popp Rn. 153; Marberth-Kubicki Rn. 90.
 
637
BayObLG NJW 1999, 1727 (1727 f.): Polizeibeamter, der ohne dienstlichen Anlass Halterdaten abfragte; Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 11; Hilgendorf LK § 202a Rn. 23.
 
638
Hilgendorf LK § 202a Rn. 20; Kargl NK § 202a Rn. 8.
 
639
Goeckenjan wistra 2009, 47 (50); Popp NJW 2004, 3517 (3518).
 
640
Graf NStZ 2007, 129 (131); Popp MMR 2006, 84 (85).
 
641
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 10; Lackner/Kühl/Heger § 202a Rn. 3; Marberth-Kubicki Rn. 88.
 
642
BT-Drucks. 10/5058, S. 29; Lackner/Kühl/Heger § 202a Rn. 3; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 483 (486).
 
643
Hilgendorf LK § 202a Rn. 21; Ernst NJW 2003, 3233 (3236).
 
644
BGH NStZ-RR 2020, 278 (279); Ceffinato JuS 2021, 311; Gercke ZUM 2020, 948 (957).
 
645
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 10; Graf MK-StGB § 202a Rn. 30; aA LG Duisburg CR 1988, 1027 (1028).
 
646
AG Göttingen MMR 2011, 626 (627); AG Nürtingen MMR 2011, 121 (122); Busch/Giessler MMR 2001, 586 (590); aA Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 96.
 
647
OLG Naumburg ZD 2014, 628.
 
648
Kritisch Dietrich NStZ 2011, 247 (247 ff.).
 
649
BGH NStZ 2018, 401 (403) mit Anm. Safferling.
 
650
Fischer § 202a Rn. 9; Hilgendorf JuS 1996, 702 (702).
 
651
Siehe hierzu Schmidl MMR 2005, 501 (506).
 
652
BT-Drucks. 16/3656, S. 10; Kindhäuser/Hilgendorf LPK § 202a Rn. 4; Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 14; Weidemann BeckOK-StGB § 202a Rn. 15.
 
653
BGH NStZ 2018, 401 (403) mit Anm. Safferling; beim Einsatz von Botnetzen ist demnach eine abschlägige Schätzung hinsichtlich der im Tatzeitpunkt bestehenden Aktivierung der Firewalls der infizierten Rechner zulässig.
 
654
BGH NStZ 2011, 154 (154) mit kritischen Anm. Schuhr und Schiemann JR 2010, 498; NStZ 2010, 275 (276); Weidemann BeckOK-StGB § 202a Rn. 15; Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 98; Eisele CR 2011, 131 (132); Popp JuS 2011, 385 (387); Seidl/Fuchs HRRS 2011, 265 (267); Tyszkiewicz HRRS 2010, 207 (209 f.).
 
655
BGH NJW 2010, 623 (624).
 
656
BGH NJW 2011, 2375 (2376) mit Bespr. Bachmann/Goeck JR 2011, 425; MMR 2012, 61 (62).
 
657
Fischer § 202a Rn. 9a; Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 101; Ernst NJW 2003, 3233 (3236); Hilgendorf JuS 1996, 702 (702); aA Schumann NStZ 2007, 675 (676).
 
658
Fischer § 202a Rn. 9a; Graf MK-StGB § 202a Rn. 53; Hilgendorf JuS 1996, 702 (703).
 
659
Hilgendorf LK § 202a Rn. 17; Dressel MMR 1999, 390 (393); aA Helberger ZUM 1999, 295 (304).
 
660
OLG Celle MMR 2017, 342.
 
661
OLG Celle MMR 2017, 342; zustimmend Planert StV 2014, 430 (433); aA Esser/Rehaag wistra 2017, 81 in einem Gutachten für den Pay-TV-Sender Sky.
 
662
Beucher/Engels CR 1998, 101 (104).
 
663
EuGH NJW 2012, 2565.
 
664
BGH NJW-RR 2014, 360; NJW-RR 2015, 1138.
 
665
Siehe hierzu Meyer-Spasche/Störing/Schneider CR 2013, 131 am Beispiel von Windows 8.
 
666
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 14; Graf MK-StGB § 202a Rn. 39; Malek/Popp Rn. 156.
 
667
Fischer § 202a Rn. 9; Hilgendorf LK § 202a Rn. 32; siehe hierzu auch BT-Drucks. 16/3656, S. 10; Dornseif/Schumann/Klein DuD 2002, 226 (229); Vassilaki CR 2008, 131 (131).
 
668
BT-Drucks. 16/3656, S. 10; Vahle DVP 2007, 491 (491).
 
669
Siehe hierzu Kargl NK § 202a Rn. 7; Barton CR 2003, 839 (841 f.); Jofer/Wegerich K&R 2002, 235 (239); Weißgerber NZA 2003, 1005 (1007 ff.). Zum Schutz privater Daten bei der Nutzung privater Geräte in einem Unternehmen Söbbing/Müller ITRB 2011, 263.
 
670
Weidemann BeckOK-StGB § 202a Rn. 15; Bär MMR 2005, 434 (436); Buermeyer HRRS 2004, 285 (287); Ernst CR 2003, 898 (899); Malpricht ITRB 2008, 42 (42); differenzierend Thal in: Dimensionen des IT-Rechts, S. 43 (53 ff.).
 
671
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 16; Marberth-Kubicki Rn. 94; Hilgendorf JuS 1996, 702 (702); aA Dornseif/Schumann/Klein DuD 2002, 226 (229 f.).
 
672
LG Wuppertal MMR 2011, 65 (66); Fischer § 265a Rn. 16; Bär MMR 2005, 434 (438); Höfinger ZUM 2011, 212 (215).
 
673
Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 483 (487).
 
674
SSW/Bosch § 202a Rn. 5; Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 17; Graf MK-StGB § 202a Rn. 38; Kargl NK § 202a Rn. 11; Hilgendorf JuS 1996, 702 (704).
 
675
BGH NStZ-RR 2020, 278; dazu Ceffinato JuS 2021, 311; Gercke ZUM 2020, 948 (957).
 
676
Hilgendorf LK § 202a Rn. 22; Kargl NK § 202a Rn. 8; Gercke/Brunst Rn. 94; Rengier BT II § 31 Rn. 27; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 483 (486).
 
677
Meier JZ 1992, 657 (662).
 
678
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 12; Kargl NK § 202a Rn. 8; Rengier BT II § 31 Rn. 32; Meier JZ 1992, 657 (663).
 
679
Fischer § 202a Rn. 11; Hilgendorf LK § 202a Rn. 16.
 
680
Fischer § 202a Rn. 11; Hilgendorf LK § 202a Rn. 15; Kargl NK § 202a Rn. 12; aA für die Herrschaftsgewalt am Datenträger Weidemann BeckOK-StGB § 202a Rn. 18.
 
681
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 24; Bär MMR 2005, 434 (436); Gröseling/Höfinger MMR 2007, 549 (553); aA Graf MK-StGB § 202a Rn. 65; Gercke/Brunst Rn. 100: Doppelfunktion.
 
682
BT-Drucks. 16/3656, S. 10.
 
683
Erstauflage Rn. 684; Ernst NJW 2007, 2661 (2661); Hilgendorf JuS 1996, 702 (705); ebenso im Ergebnis Gercke/Brunst Rn. 99.
 
684
Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 19; Marberth-Kubicki Rn. 95; Rengier BT II § 31 Rn. 28; Gröseling/Höfinger MMR 2007, 549 (551).
 
685
Zum Meinungsstand Erstauflage Rn. 686 ff.; Schnabl wistra 2004, 211 (212 ff.), jeweils m. w. N.
 
686
BT-Drucks. 10/5058, S. 28 f.
 
687
BT-Drucks. 16/3656, S. 9; Hilgendorf LK § 202a Rn. 14; vgl. hierzu auch Ernst NJW 2003, 3233 (3233 f.); Vassilaki MMR 2006, 212 (213 f.).
 
688
Weidemann BeckOK-StGB § 202a Rn. 17.4; Marberth-Kubicki ITRB 2008, 17 (17); aA Cornelius MAH IT-Recht Teil 19 Rn. 50.
 
689
SSW/Bosch § 202a Rn. 7; Schönke/Schröder/Eisele § 202a Rn. 19; Marberth-Kubicki Rn. 104 ff. Zur früheren Rechtslage siehe Erstauflage Rn. 689 ff. mit Nachweisen zum Streitstand.
 
690
Vgl. dazu bereits Eichelberger MMR 2004, 594 (596 f.); siehe auch AG Düren K&R 2011, 216.
 
691
Siehe dazu etwa BGH NJW 2021, 2301 mit Anm. Safferling sowie Nicolai NStZ 2022, 43 und Heghmanns ZJS 2021, 824; Fallzahlen bei Gercke ZUM 2021, 921 (929 f.).
 
692
Malek/Popp Rn. 166; Eichelberger MMR 2004, 594 (596 f.).
 
693
BT-Drucks. 16/3656, S. 11; Schönke/Schröder/Eisele § 202b Rn. 1; Weidemann BeckOK-StGB § 202b Rn. 2.
 
694
Hilgendorf LK § 202b Rn. 12; Schumann NStZ 2007, 675 (677).
 
695
Fischer § 202b Rn. 3; Ernst NJW 2007, 2661 (2662).
 
696
Hilgendorf LK § 202b Rn. 9.
 
697
Fischer § 202b Rn. 4; Vahle DVP 2007, 491 (492); aA Schönke/Schröder/Eisele § 202b Rn. 4a; Gercke/Brunst Rn. 106; zur Diskussion Kusnik MMR 2011, 720 (721 ff.).
 
698
AG Kamen SchAZtg 2008, 229 (230 f.); Hilgendorf LK § 202b Rn. 9; Weidemann BeckOK-StGB § 202b Rn. 6.
 
699
Zum WLAN-Scanning im Rahmen des „Google Street View“-Projekts M. Gercke ZUM 2010, 633 (644); aA Hagemeier HRRS 2011, 72 (76).
 
700
Schönke/Schröder/Eisele § 202b Rn. 4; Fischer § 202b Rn. 3; Weidemann BeckOK-StGB § 202b Rn. 3; Kusnik MMR 2011, 720 (721).
 
701
Weidemann BeckOK-StGB § 202b Rn. 9; Schultz DuD 2006, 778 (781).
 
702
Kritisch Schumann NStZ 2007, 675 (677).
 
703
Hilgendorf LK § 202b Rn. 13; Schumann NStZ 2007, 675 (677).
 
704
SSW/Bosch § 202b Rn. 4; Fischer § 202b Rn. 6; Gercke/Brunst Rn. 109; Ernst NJW 2007, 2661 (2662); Schreibauer/Hessel K&R 2007, 616 (617 f.).
 
705
Zur Kritik etwa Hilgendorf LK § 202c Rn. 4; siehe aber BVerfG JR 2010, 79.
 
706
Hilgendorf LK § 202a Rn. 42; Kargl NK § 202a Rn. 1a; Ernst NJW 2007, 2661 (2662); Gröseling/Höfinger MMR 2007, 626 (628); Schumann NStZ 2007, 675 (680).
 
707
Fischer § 202c Rn. 10; Weidemann BeckOK-StGB § 202c Rn. 13.
 
708
Fischer § 202c Rn. 3; Hilgendorf LK § 202c Rn. 7; aA Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 120.
 
709
Kargl NK § 202c Rn. 4; Gercke/Brunst Rn. 118; Ernst NJW 2007, 2661 (2663).
 
710
Fischer § 202c Rn. 4; Cornelius CR 2007, 682 (685).
 
711
Hilgendorf LK § 202c Rn. 15; Borges/Stuckenberg/Wegener DuD 2007, 275 (276); I. Hassemer/Ingeberg ITRB 2009, 84 (85 f.); Popp GA 2008, 375 (380); Schreibauer/Hessel K&R 2007, 616 (619); Vassilaki CR 2008, 131 (135 f.).
 
712
BT-Drucks. 16/3656, S. 12.
 
713
Siehe hierzu Haas/Kast ZD 2015, 72, die bei fehlender Einwilligung durch die Mitarbeiter eine Strafbarkeit gemäß §§ 202a, 202b StGB annehmen.
 
714
So indessen Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (263); Popp GA 2008, 375 (389). Zur Kritik I. Hassemer/Ingeberg ITRB 2009, 84 (86); Vassilaki CR 2008, 131 (135).
 
715
Fischer § 202c Rn. 6; Kargl NK § 202c Rn. 7; Cornelius CR 2007, 682 (685).
 
716
BT-Drucks. 16/3656, S. 19.
 
717
Graf/Jäger/Wittig/Valerius § 202c Rn. 13.
 
718
Zur Kritik Hilgendorf LK § 202c Rn. 19.
 
719
Cornelius CR 2007, 682 (687); Schumann NStZ 2007, 675 (678); vgl. auch Weidemann BeckOK-StGB § 202c Rn. 7.1.
 
720
BT-Drucks. 16/3656, S. 12 [Hervorhebung der Verfasser]. Zur Kritik Borges/Stuckenberg/Wegener DuD 2007, 275 (276); Ernst NJW 2007, 2661 (2663); Gröseling/Höfinger MMR 2007, 626 (628 f.); Schumann NStZ 2007, 675 (678).
 
721
BT-Drucks. 16/5449, S. 4.
 
722
Siehe nur Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (263); I. Hassemer/Ingeberg ITRB 2009, 84 (87); Schultz DuD 2006, 778 (782); Vassilaki CR 2008, 131 (136).
 
723
BVerfG JR 2010, 79 mit Anm. Höfinger ZUM 2009, 751, Hornung CR 2009, 677, Valerius JR 2010, 84 und Bespr. Holzner ZRP 2009, 177 und Schuster DuD 2009, 742.
 
724
Hilgendorf LK § 202c Rn. 4 und 19; Weidemann BeckOK-StGB § 202c Rn. 7.2; Holzner ZRP 2009, 177 (178).
 
725
BVerfG JR 2010, 79 (82).
 
726
BVerfG JR 2010, 79 (82); so schon Cornelius CR 2007, 682 (687); Goeckenjan wistra 2009, 47 (53); I. Hassemer/Ingeberg ITRB 2009, 84 (86); Popp GA 2008, 375 (388).
 
727
BVerfG JR 2010, 79 (83).
 
728
Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (266); I. Hassemer/Ingeberg ITRB 2009, 84 (87); Marberth-Kubicki ITRB 2008, 17 (18).
 
729
Hilgendorf LK § 202c Rn. 26; Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (263).
 
730
Hilgendorf LK § 202c Rn. 26; aA Kargl NK § 202c Rn. 7: „‚subjektivierendes‘ Element“.
 
731
Nach wohl hA scheidet in diesem Fall bereits der Tatbestand aus; BT-Drucks. 16/3656, 19; Weidemann BeckOK-StGB § 202c Rn. 11; vgl. auch Gröseling/Höfinger MMR 2007, 626 (629); Popp GA 2008, 375 (392 f.). Nach aA ist ein solches Verhalten lediglich gerechtfertigt; Hilgendorf LK § 202c Rn. 31; Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (265).
 
732
Kargl NK § 202c Rn. 12; Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (264); Ernst NJW 2007, 2661 (2664); Popp GA 2008, 375 (390).
 
733
Hilgendorf LK § 202c Rn. 29; Goeckenjan wistra 2009, 47 (54); Gröseling/Höfinger MMR 2007, 626 (629).
 
734
Graf/Jäger/Wittig/Valerius § 202c Rn. 27; vgl. auch Böhlke/Yilmaz CR 2008, 261 (264); Schumann NStZ 2007, 675 (678 f.).
 
735
Kargl NK § 202c Rn. 9.
 
736
Hilgendorf LK § 202c Rn. 23; Kargl NK § 202c Rn. 9.
 
737
Borges/Stuckenberg/Wegener DuD 2007, 275 (278); Goeckenjan wistra 2009, 47 (54); Schultz DuD 2006, 778 (781).
 
738
Kargl NK § 202c Rn. 11.
 
739
Hilgendorf LK § 202c Rn. 28; Kargl NK § 202c Rn. 14; Schreibauer/Hessel K&R 2007, 616 (619); Vassilaki CR 2008, 131 (136); aA Goeckenjan wistra 2009, 47 (54); Popp GA 2008, 375 (391 f.).
 
740
BGBl. I, S. 2218.
 
741
Beschluss der Justizministerinnen und Justizminister vom 15. November 2012 in Berlin zu Tagesordnungspunkt II.9, abrufbar unter: https://​justizministeriu​m.​hessen.​de/​sites/​default/​files/​HMdJIE/​top_​ii.​9_​einfuehrung_​eines_​straftatbestande​s_​der_​datenhehlerei.​pdf; Beschlüsse des 69. Deutschen Juristentages in München, S. 9, abrufbar unter: http://​www.​djt-net.​de/​beschluesse/​beschluesse.​pdf (jeweils 29.06.2022).
 
742
BT-Drucks. 18/5088, S. 45; OLG Stuttgart GRUR 2019, 422 (424); Hilgendorf LK § 202a Rn. 6.
 
743
BT-Drucks. 18/5088, S. 45; SSW/Bosch § 202d Rn. 2; Graf MK-StGB § 202d Rn. 10; Weidemann BeckOK-StGB § 202d Rn. 4.
 
744
OLG Stuttgart GRUR 2019, 422 (424).
 
745
BVerfG NJW 1970, 235 (237); Hiéramente/Wagner GRUR 2020, 709 (715).
 
746
Fischer § 202d Rn. 3; vgl. etwa Gercke ZUM 2016, 825 (827); Stam StV 2017, 488.
 
747
Golla/v. zur Mühlen JZ 2014, 668; Herfurth/Drews ZD-Aktuell 2017, 05490.
 
748
Eine andere Interpretation widerspräche der ausdrücklichen Bezugnahme der Gesetzesbegründung auf diese Vorschrift, vgl. BT-Drucks. 18/5088, S. 45; in diese Richtung auch Kubiciel/Großmann NJW 2019, 1050 (1052); Stam StV 2017, 488 (489).
 
749
Kritisch Schönke/Schröder/Eisele § 202d Rn. 2; Reinbacher GA 2018, 311 ff.
 
750
Fischer § 259 Rn. 3; Maier MK-StGB § 259 Rn. 106.
 
751
SSW/Bosch § 202d Rn. 1; Singelnstein ZIS 2016, 432 (435 f.).
 
752
BT-Drucks. 18/5088, S. 46; OLG Stuttgart GRUR 2019, 422 (424); Graf MK-StGB § 202d Rn. 13 f.; Kargl NK § 202d StGB Rn. 8 unter expliziter Auflistung denkbarer Vortaten; Berghäuser JA 2017, 244.
 
753
Brodowski/Marnau NStZ 2017, 377 (378).
 
754
SSW/Bosch § 202d Rn. 3; Fischer § 202a Rn. 7a; Graf MK-StGB § 202a Rn. 21; Hilgendorf LK § 202a Rn. 26.
 
755
OLG Stuttgart GRUR 2019, 422 (425); Brodowski/Marnau NStZ 2017, 377 (380); in diesem Sinne auch Fischer § 202d Rn. 2.
 
756
BGHSt 9, 137; BGH NJW 1969, 1260 (1261).
 
757
BT-Drucks. 18/5088, S. 46; SSW/Bosch § 202d Rn. 4, 6; Graf MK-StGB § 202d Rn. 24; Kargl NK § 202d Rn. 8; Brodowski/Marnau NStZ 2017, 377 (383).
 
758
Brodowski/Marnau NStZ 2017, 377 (380).
 
759
Deshalb auch keine Übernahme der Variante des „Verkaufens“, vgl. BT-Drucks. 18/5088, S. 47; kritisch hierzu Kargl NK § 202d Rn. 9; Franck RDV 2015, 181.
 
760
SSW/Bosch § 202d Rn. 6; Graf MK-StGB § 202d Rn. 24.
 
761
Fischer § 202d Rn. 11.
 
762
Vgl. etwa Fischer § 202d Rn. 3; Herfurth/Drews ZD-Aktuell 2017, 05490.
 
763
SSW/Bosch § 202d Rn. 1; Graf MK-StGB § 202d Rn. 35; Kargl NK § 202d Rn. 14; zum An- und Verkauf steuerrelevanter Daten Rennicke wistra 2020, 135.
 
764
Dix/Kipker/Schaar ZD 2015, 300 (303); zum Begriff des Whistleblowing siehe Grützner/Jakob Compliance von A–Z.
 
765
<Emphasis Type="Italic">So jetzt auch BVerfG MMR 2022, 657 (659).
 
766
Zustimmend Singelnstein ZIS 2016, 432 (436); zweifelnd Berghäuser JA 2017, 244 (250); Forgó/Heermann KuR 2015, 753 (759); Franck RDV 2015, 180 (182).
 
767
BT-Drucks. 18/5088, S. 48.
 
768
Selz in: Internet der Dinge, S. 915 ff.; Franck RDV 2015, 180 (182); Singelnstein ZIS 2016, 432 (436); Stam StV 2017, 488 (491).
 
769
BVerfG MMR 2022, 657 (659).
 
770
BT-Drucks. 18/5088, S. 47; OLG Stuttgart GRUR 2019, 422 (426); Fischer § 202d Rn. 9; Hoyer SK-StGB § 202d Rn. 12.
 
771
SSW/Bosch § 202d Rn. 11; Franck RDV 2015, 180 (182); aA Weidemann BeckOK-StGB § 202d Rn. 28.
 
772
BGBl. I, S. 721.
 
773
Fischer § 303a Rn. 2; Weidemann BeckOK-StGB § 303a Rn. 2.
 
774
Fischer § 303a Rn. 3.
 
775
Fischer § 303a Rn. 4a; eingehend Marberth-Kubicki Rn. 128 ff.; aA Wolff LK § 303a Rn. 8.
 
776
AA Gercke/Brunst Rn. 129.
 
777
Fischer § 303a Rn. 8; Wolff LK § 303a Rn. 28; Hilgendorf JuS 1996, 890 (891 f.).
 
778
OLG Dresden ZD 2013, 232; OLG Nürnberg ZD 2013, 282 jeweils mit Anm. Schröder.
 
779
Fischer § 303a Rn. 9; Lackner/Kühl/Heger § 303a Rn. 3; Weidemann BeckOK-StGB § 303a Rn. 8.
 
780
Schönke/Schröder/Hecker § 303a Rn. 5.
 
781
Fischer § 303a Rn. 10; Schönke/Schröder/Hecker § 303a Rn. 6; Weidemann BeckOK-StGB § 303a Rn. 10; aA OLG Frankfurt a.M. MMR 2006, 547 (551): vorübergehende Entziehung genügt nicht; hiergegen Kitz ZUM 2006, 730 (734); Valerius in: Dimensionen des IT-Rechts, S. 19 (35 f.).
 
782
SSW/Hilgendorf § 303a Rn. 9.
 
783
Zur Strafbarkeit allgemein OLG Frankfurt a.M. MMR 2006, 547; Kitz ZUM 2006, 730 (730 ff.); Klutzny RDV 2006, 50 (54 ff.); Kraft/Meister MMR 2003, 366 (370 ff.); Valerius in: Dimensionen des IT-Rechts, S. 19 (25 ff.).
 
784
OLG Frankfurt a.M. MMR 2006, 547 (551); Kitz ZUM 2006, 730 (733); Klutzny RDV 2006, 50 (56); Kraft/Meister MMR 2003, 366 (372); Valerius in: Dimensionen des IT-Rechts, S. 19 (33 f.); aA wohl Ernst NJW 2003, 3233 (3238).
 
785
Fischer § 303a Rn. 11; Lackner/Kühl/Heger § 303a Rn. 3; Weidemann BeckOK-StGB § 303a Rn. 12.
 
786
SSW/Hilgendorf § 303a Rn. 10.
 
787
Schönke/Schröder/Hecker § 303a Rn. 8; Hilgendorf JuS 1996, 890 (891).
 
788
AA Schönke/Schröder/Hecker § 303a Rn. 3; Rengier BT I § 26 Rn. 10; Hecker JA 2004, 762 (765).
 
789
AG Göttingen MMR 2011, 626 (627); AG Nürtingen MMR 2011, 121 (122); aA Kusnik CR 2011, 718 (719); Neubauer MMR 2011, 628 (628).
 
790
AG Hamburg-St. Georg MMR 2006, 345 (348); Marberth-Kubicki Rn. 156; Buggisch NStZ 2002, 178 (180); Fülling/Rath JuS 2005, 598 (602).
 
791
Ablehnend Ernst NJW 2003, 3233 (3238); Frank in: Informationsstrafrecht und Rechtsinformatik, S. 23 (44); aA Weidemann BeckOK-StGB § 303a Rn. 14; Gercke/Brunst Rn. 130; Eichelberger MMR 2004, 594 (595).
 
792
Eichelberger MMR 2004, 594 (595).
 
793
Nach Art des Betriebssystems differenzierend Heine NStZ 2016, 441 (443); offen gelassen von BGH NStZ 2018, 401 (403).
 
794
Hilgendorf JuS 1997, 323 (324 f.).
 
795
Buermeyer/Golla K&R 2017, 14 (15); Heine NStZ 2016, 441 (443); Mavany KriPoZ 2016, 106 (109); Stam ZIS 2017, 547 (551).
 
796
BGH NJW 2021, 2301 mit Anm. Safferling sowie Nicolai NStZ 2022, 43 und Heghmanns ZJS 2021, 824; Fallzahlen bei Gercke ZUM 2021, 921 (929 f.).
 
797
Lackner/Kühl/Heger § 303a Rn. 4; Wolff LK § 303a Rn. 9; Rengier BT I § 26 Rn. 7; aA Fischer § 303a Rn. 13; Schönke/Schröder/Hecker § 303a Rn. 4; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 824 (829).
 
798
Rengier BT I § 26 Rn. 7; Möhrenschlager wistra 1986, 128 (141).
 
799
BT-Drucks. 16/3656, S. 13; Schönke/Schröder/Hecker § 303b Rn. 1; Weidemann BeckOK-StGB § 303b Rn. 2.
 
800
BT-Drucks. 10/5058, S. 35; Lackner/Kühl/Heger § 303b Rn. 2.
 
801
Fischer § 303b Rn. 6; Lackner/Kühl/Heger § 303b Rn. 2; Weidemann BeckOK-StGB § 303b Rn. 6.
 
802
BGH NJW 2017, 838 mit Anm. Ernst.
 
803
Zur wesentlichen Bedeutung für Privatpersonen bei Beeinträchtigungen der Nutzung ihrer (privaten) Computersysteme BGH NJW 2021, 2301 mit kritischen Anm. Safferling sowie Nicolai NStZ 2022, 43 und (weniger kritisch) Heghmanns ZJS 2021, 824; Fallzahlen bei Gercke ZUM 2021, 921 (929 f.).
 
804
Schönke/Schröder/Hecker § 303b Rn. 12; Lenckner/Winkelbauer CR 1986, 824 (830).
 
805
Schönke/Schröder/Hecker § 303b Rn. 13.
 
806
BT-Drucks. 16/3656, S. 13; Fischer § 303b Rn. 9.
 
807
Fischer § 303b Rn. 9; Schönke/Schröder/Hecker § 303b Rn. 9; Lackner/Kühl/Heger § 303b Rn. 7; Gercke/Brunst Rn. 136; Hilgendorf JuS 1996, 1082 (1083).
 
808
Fischer § 303b Rn. 11; Weidemann BeckOK-StGB § 303b Rn. 3.
 
809
Fischer § 303b Rn. 13.
 
810
Fischer § 303b Rn. 13; Gercke/Brunst Rn. 141.
 
811
So etwa Fischer § 303b Rn. 13; Zaczyk NK § 303b Rn. 12.
 
812
So Hilgendorf JuS 1996, 1082 (1082).
 
813
Vgl. Gercke/Brunst Rn. 141.
 
814
Fischer § 303b Rn. 12a.
 
815
BT-Drucks. 16/3656, S. 13.
 
816
Vgl. Kitz ZUM 2006, 730 (735); Klutzny RDV 2006, 50 (58) zum Sachverhalt von OLG Frankfurt a.M. MMR 2006, 547.
 
817
LG Düsseldorf MMR 2011, 624 (625) mit Anm. Bär.
 
819
Vgl. hierzu Spindler/Schuster/Gercke § 303b Rn. 4; ders. ZUM 2012, 625 (631 f.); zweifelnd Zaczyk NK § 303b Rn. 14.
 
820
Vogelgesang/Möllers/Potel MMR 2017, 291.
 
821
Nebel ZD-Aktuell 2016, 05323.
 
822
BGHSt 24, 140 (141); Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 2; SSW/Wittig § 267 Rn. 7; Rengier BT II § 32 Rn. 1; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 776.
 
823
SSW/Wittig § 267 Rn. 21; Rengier BT II § 32 Rn. 3.
 
824
Allgemein hierzu Jones/Nobis/Röchner/Thal/Nobis, S. 55 ff.
 
825
OLG Köln MMR 2014, 314.
 
826
BGBl. I, S. 721.
 
827
Gercke/Brunst Rn. 240; kritisch Lackner/Kühl/Heger § 269 Rn. 1.
 
828
Lackner/Kühl/Heger § 267 Rn. 4; Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 6; SSW/Wittig § 267 Rn. 14.
 
829
Fischer § 267 Rn. 22; Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 20; SSW/Wittig § 267 Rn. 60; Zieschang LK § 267 Rn. 128; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 798.
 
830
BGHSt 5, 291 (293); 24, 140 (141); OLG Stuttgart NJW 2006, 2869 (2869); Lackner/Kühl/Heger § 267 Rn. 16; Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 42a; Rengier BT II § 32 Rn. 38; Beck JA 2007, 423 (424); Nestler ZJS 2010, 60 (60 f.).
 
831
Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 40a; SSW/Wittig § 267 Rn. 56; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 797.
 
832
OLG Hamm JuS 2016, 1039 mit Anm. Hecker.
 
833
BayObLG NJW 1990, 3221; OLG Stuttgart NJW 2006, 2869 (2869 f.); Lackner/Kühl/Heger § 267 Rn. 16; Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 17; aA Erb MK-StGB § 267 Rn. 98 ff.; Fischer § 267 Rn. 20.
 
834
BGH NStZ 1999, 620; NStZ 2010, 703 (704); Fischer § 267 Rn. 22; Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 42b; Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 20; B. Heinrich CR 1997, 622 (625 f.).
 
835
BGHSt 33, 159 (160); Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 48; Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 21; SSW/Wittig § 267 Rn. 62; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 808.
 
836
BGHSt 33, 159 (160); Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 23; Rengier BT II § 33 Rn. 13; aA Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 49, 51.
 
837
BGH NStZ 2011, 91; Fischer § 267 Rn. 29; Rengier BT II § 33 Rn. 6.
 
838
OLG Köln NJW 1983, 769 (769); Lackner/Kühl/Heger § 267 Rn. 20; SSW/Wittig § 267 Rn. 72; Rengier BT II § 33 Rn. 37.
 
839
BGHSt 13, 382 (385 ff.); Fischer § 267 Rn. 34; Lackner/Kühl/Heger § 267 Rn. 21; Rengier BT II § 33 Rn. 42; aA Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 267 Rn. 68; Puppe/Schumann NK § 267 Rn. 91; SSW/Wittig § 267 Rn. 77.
 
840
BGHSt 36, 64 (65); Fischer § 267 Rn. 36; SSW/Wittig § 267 Rn. 78; Rengier BT II § 33 Rn. 57; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 837.
 
841
BGHSt 5, 291 (293 f.); Fischer § 267 Rn. 58; SSW/Wittig § 267 Rn. 91; Rengier BT II § 33 Rn. 63 f.; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 839.
 
842
Zieschang LK § 269 Rn. 6; eingehend Dornseif/Schumann JR 2002, 52 (53 ff.).
 
843
AG Göttingen MMR 2011, 626 (627); Fischer § 269 Rn. 4; Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 269 Rn. 7; aA Hoyer SK-StGB § 269 Rn. 5.
 
844
Fischer § 269 Rn. 4; Zieschang LK § 269 Rn. 6.
 
845
Hoyer SK-StGB § 269 Rn. 19; Marberth-Kubicki Rn. 175; ebenso mit anderer Begründung Dornseif/Schumann JR 2002, 52 (54).
 
846
Lackner/Kühl/Heger § 269 Rn. 2; Gercke/Brunst Rn. 244; Marberth-Kubicki Rn. 178; Rengier BT II § 35 Rn. 1 f.; Popp JuS 2011, 385 (390).
 
847
Fischer § 269 Rn. 5; Gercke/Brunst Rn. 240.
 
848
BGH NStZ-RR 2003, 265 (266); Fischer § 269 Rn. 4; Weidemann BeckOK-StGB § 269 Rn. 7; Marberth-Kubicki Rn. 175.
 
849
Hoyer SK-StGB § 269 Rn. 19; Puppe/Schumann NK § 269 Rn. 20; Singelnstein JR 2011, 375 (376); aA Erstauflage Rn. 171; Dornseif/Schumann JR 2002, 52 (55).
 
850
Hoyer SK-StGB § 269 Rn. 20; aA Lackner/Kühl/Heger § 269 Rn. 5; Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 269 Rn. 10.
 
851
Weidemann BeckOK-StGB § 269 Rn. 5; Buggisch NJW 2004, 3519 (3520).
 
852
Hoyer SK-StGB § 269 Rn. 21; aA Puppe/Schumann NK § 269 Rn. 23; Welp CR 1992, 354 (357 f.).
 
853
Hoyer SK-StGB § 269 Rn. 14; Puppe/Schumann NK § 269 Rn. 12.
 
854
Dressel MMR 1999, 390 (395).
 
855
Beucher/Engels CR 1998, 101 (105).
 
856
So Kulhanek StV 2015, 725.
 
857
Puppe/Schumann NK § 269 Rn. 22; Zieschang LK § 269 Rn. 15.
 
858
So jetzt auch BGH NStZ-RR 2018, 308; Kulhanek StV 2015, 725 (729).
 
859
Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 269 Rn. 12 f.; Gercke/Brunst Rn. 244; Zielinski GedS Armin Kaufmann, S. 605 (624).
 
860
Siehe hierzu Popp MMR 2006, 84 (85); vgl. zum IP-Spoofing Marberth-Kubicki Rn. 178; Rinker MMR 2002, 663 (663 f.).
 
861
AA wohl Buggisch NJW 2004, 3519 (3520).
 
862
Fischer § 269 Rn. 8; Weidemann BeckOK-StGB § 269 Rn. 7; Marberth-Kubicki Rn. 179; Goeckenjan wistra 2008, 128 (129 f.); Graf NStZ 2007, 129 (131 f.); weiter Gercke/Brunst Rn. 242; M. Gercke CR 2005, 606 (608 ff.); Knupfer MMR 2004, 641 (642).
 
863
So auch BGH NStZ-RR 2017, 281; siehe hingegen noch Erstauflage Rn. 177 m. w. N.
 
864
Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 269 Rn. 16; Weidemann BeckOK-StGB § 269 Rn. 8; Gercke/Brunst Rn. 243.
 
865
BGH NStZ-RR 2021, 214 (Deutsche Bahn); NStZ 2021, 43 (44) für einen eBay-Account, nicht aber auch für eBay-Kleinanzeigen, da die Personalien dort nicht bereits bei der Registrierung, sondern erst bei der Abwicklung eines Geschäfts zwischen den Vertragspartnern abgefragt werden. Eine Fälschung beweiserheblicher Daten ist dann aber bei Unterbreitung eines Vertragsangebots unter falschem Namen möglich.
 
866
BGH NStZ 2021, 43 (44); KG NStZ 2010, 576 (578 f.); Weidemann BeckOK-StGB § 269 Rn. 9; Petermann JuS 2010, 774 (777 f.); Schlömer/Dittrich K&R 2010, 148 (150); Singelnstein JR 2011, 375 (376 f.); Willer NStZ 2010, 553 (554 ff.); aA OLG Hamm MMR 2009, 775 (776).
 
867
BGH NStZ 2021, 43 (44); Singelnstein JR 2011, 375 (377 ff.); aA OLG Hamm MMR 2009, 775 (776).
 
868
KG NStZ 2010, 576 (579); Buggisch NJW 2004, 3519 (3521 Fn. 24); Petermann JuS 2010, 774 (775 f.).
 
869
OLG Stuttgart VRR 2013, 428 mit Anm. Deutscher; siehe hierzu auch grundlegend Duchstein SVR 2013, 361.
 
870
BGH NStZ-RR 2003, 265 (266); LG Würzburg NStZ 2000, 374 (374); Lackner/Kühl/Heger § 269 Rn. 9; Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 269 Rn. 17; Marberth-Kubicki Rn. 177; Hecker JA 2004, 762 (764).
 
871
BGH NStZ-RR 2003, 265 (266); Weidemann BeckOK-StGB § 270 Rn. 2; Hecker JA 2004, 762 (764); Hefendehl NStZ 2000, 348 (349).
 
872
AG Göttingen MMR 2011, 626 (627 f.); AG Nürtingen MMR 2011, 121 (122); aA Kusnik CR 2011, 718 (720); Neubauer MMR 2011, 628 (628).
 
873
Lackner/Kühl/Heger § 269 Rn. 10; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 871; aA Erb MK-StGB § 269 Rn. 40 f.
 
874
Fischer § 267 Rn. 42; Weidemann BeckOK-StGB § 267 Rn. 32; SSW/Wittig § 267 Rn. 83 f.
 
875
Fischer § 270 Rn. 2; Rengier BT II § 35 Rn. 14.
 
876
Fischer § 270 Rn. 2.
 
877
Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 268 Rn. 3; Gercke/Brunst Rn. 222; Rengier BT II § 34 Rn. 1; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 846.
 
878
BayObLGSt 1995, 46; LG Stade NJW 1974, 2017.
 
879
Siehe hierzu BGH StV 2016, 364 mit Anm. Erb.
 
880
BGH NStZ 2016, 42; zu einem ähnlichen Fall bereits LG Köln BeckRS 2010, 17280.
 
881
BGHSt 29, 204 (205); Fischer § 268 Rn. 4; Rengier BT II § 34 Rn. 4 f.; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 849; aA Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 268 Rn. 9.
 
882
Erb MK-StGB § 268 Rn. 14; Hoyer SK-StGB § 268 Rn. 12; Erb StV 2016, 364 (367); weiterhin für das Erfordernis eines selbstständig verkörperten, vom Gerät abtrennbaren Stücks indes BGH NStZ 2016, 42.
 
883
Fischer § 268 Rn. 10; Lackner/Kühl/Heger § 268 Rn. 4; Rengier BT II § 34 Rn. 11; Wessels/Hettinger/Engländer Rn. 885.
 
884
Nach Lackner/Kühl/Heger § 268 Rn. 3 und Hecker JA 2004, 762 (763 f.) stellt aber jedenfalls die völlig abtelefonierte Telefonkarte eine technische Aufzeichnung dar.
 
885
Fischer § 268 Rn. 22; Gercke/Brunst Rn. 222.
 
886
Fischer § 268 Rn. 24; Schönke/Schröder/Heine/Schuster § 268 Rn. 47; Marberth-Kubicki Rn. 172.
 
887
Dressel MMR 1999, 390 (395).
 
888
BGBl. I, S. 3544.
 
889
Siehe dazu etwa Bachmann/Arslan NZWiSt 2019, 241; Greco ZIS 2019, 435; Zöller KriPoZ 2019, 274; Ceffinato ZRP 2019, 161; Kubiciel Kriminalisierung internetbasierter Handelsplattformen, S. 7; Safferling/Rückert S. 10.
 
890
Bartl/Moßbrucker/Rückert Angriff auf die Anonymität im Internet, S. 3; Kusche JZ 2021, 27 ff.; Zöller KriPoZ 2019, 274 (281).
 
891
Näher Kusche JZ 2021, 27 (30 ff.).
 
892
BT-Drucks. 19/28175, S. 15.
 
893
Im Rahmen des Gesetzgebungsverfahrens hatte der Bundesrat zunächst einen auf das Darknet beschränkten Entwurf eines § 126a StGB-E vorgelegt, siehe BT-Drucks. 19/9508.
 
894
AA Kriminalpolitischer Kreis Stellungnahme zu § 126a StGB-E, S. 3.
 
895
BT-Drucks. 19/28175, S. 15.
 
896
Näher Kusche JZ 2021, 27 (32 f.); ähnlich Greco ZIS 2019, 435 (442) für die Beihilfe.
 
897
BT-Drucks. 19/28175, S. 15.
 
898
BT-Drucks. 19/28175, S. 15; Kriminalpolitischer Kreis Stellungnahme zu § 126a StGB-E, S. 5; siehe ferner den Sachverhalt aus LG Karlsruhe BeckRS 2018, 40013.
 
899
Dazu Gerhold ZRP 2021, 44; Kusche JZ 2021, 27 (33).
 
900
BT-Drucks. 19/28175, S. 15.
 
901
BT-Drucks. 19/28175, S. 15.
 
902
Die Länder Saarland und Bayern streben innerhalb des § 127 StGB eine weitere Strafschärfung für den Fall an, dass die Plattform auf die Förderung von Taten nach § 184b StGB ausgerichtet ist, die zumindest wirklichkeitsnahe kinderpornographische Inhalte zum Gegenstand haben, siehe BR-Drucks. 102/22.
 
903
OLG Düsseldorf NJW 1999, 3208 (3209); Lackner/Kühl/Heger § 265a Rn. 2; Hellmann NK § 265a Rn. 19 ff.; Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 4.
 
904
OLG Karlsruhe NJW 2009, 1287 (1288); Hellmann NK § 265a Rn. 18; Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 4.
 
905
Fischer § 265a Rn. 11; SSW/Saliger § 265a Rn. 8; Rengier BT I § 16 Rn. 3; Wessels/Hillenkamp/Schuhr Rn. 718; Mitsch JuS 1998, 307 (313).
 
906
Beispiele bei Fischer § 265a Rn. 13; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 4.1.
 
907
Hellmann NK § 265a Rn. 23; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 18.
 
908
Fischer § 265a Rn. 13; Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 9; Beucher/Engels CR 1998, 101 (104 f.); Dressel MMR 1999, 390 (394); Oğlakcıoğlu JA 2011, 588 (591).
 
909
AA Busch/Giessler MMR 2001, 586 (591).
 
910
Hellmann NK § 265a Rn. 27; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 5.
 
911
Hellmann NK § 265a Rn. 28; Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 5; SSW/Saliger § 265a Rn. 13; Gercke/Brunst Rn. 218.
 
912
Fischer § 265a Rn. 16; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 6; speziell für WLAN Gercke/Brunst Rn. 218; Marberth-Kubicki Rn. 186; Bär MMR 2005, 434 (438); Buermeyer HRRS 2004, 285 (289); Höfinger ZUM 2011, 212 (215).
 
913
Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 10; Beucher/Engels CR 1998, 101 (104); Oğlakcıoğlu JA 2011, 588 (591); aA Hellmann NK § 265a Rn. 31; SSW/Saliger § 265a Rn. 14; Ory ZUM 1988, 225 (229).
 
914
BGH NStZ 2005, 213; Fischer § 265a Rn. 18; Lackner/Kühl/Heger § 265a Rn. 6a; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 16; Rengier BT I § 16 Rn. 5.
 
915
Fischer § 265a Rn. 3 f.; Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 8; SSW/Saliger § 265a Rn. 7. Zur umstrittenen Auslegung beim Schwarzfahren gemäß Var. 3 siehe statt vieler BGHSt 53, 122 (125 ff.); Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 11 m. w. N.
 
916
Frank Zur strafrechtlichen Bewältigung des Spamming, S. 157 f.; ders. CR 2004, 123 (124).
 
917
Hellmann NK § 265a Rn. 30; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 13; Krause/Wuermeling NStZ 1990, 526 (528); Oğlakcıoğlu JA 2011, 588 (591); Ory ZUM 1988, 225 (229).
 
918
Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 10.
 
919
Lackner/Kühl/Heger § 265a Rn. 3; Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 10; Valerius BeckOK-StGB § 265a Rn. 12.
 
920
OLG Karlsruhe NStZ 2004, 333 (334); Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 10.
 
921
Hellmann NK § 265a Rn. 31; Hecker JA 2004, 762 (768).
 
922
Gercke/Brunst Rn. 218; M. Gercke ZUM 2001, 567 (571 f.).
 
923
Tiedemann/Valerius LK § 263a Rn. 59; Hefendehl NStZ 2000, 348 (349); siehe hingegen LG Würzburg NStZ 2000, 374 (374).
 
924
Schönke/Schröder/Perron § 265a Rn. 10.
 
925
BGHSt 11, 209 (210); BayObLG NStZ 1993, 491 (492); Fischer § 284 Rn. 2; Lackner/Kühl/Heger § 284 Rn. 1.
 
926
Zur Kritik statt vieler BVerfGE 115, 276 (309 ff.); Fischer § 284 Rn. 2a.
 
927
BVerfGE 115, 276 (317 ff.).
 
928
Siehe hierzu Schöttle K&R 2008, 155.
 
929
BGH NJW 2007, 3078 (3080); OLG München NJW 2006, 3588 (3591 f.); OLG Stuttgart NJW 2006, 2422 (2423 f.); ebenso Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 2; Krehl LK § 284 Rn. 6a; SSW/Rosenau § 284 Rn. 21; Dehne-Niemann wistra 2008, 361 (361 ff.); eingehend Beckemper/Janz ZIS 2008, 31 (35 ff.).
 
930
OLG Frankfurt NStZ-RR 2008, 372 (372 f.); OLG München NJW 2008, 3151 (3152 ff.); ebenso Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 2; Krehl LK § 284 Rn. 6b; SSW/Rosenau § 284 Rn. 21; aA Hohmann/Schreiner MK-StGB § 284 Rn. 22. Das BVerfG hatte es insoweit den Strafgerichten überlassen, ob eine Strafbarkeit nach § 284 StGB gegeben ist, BVerfGE 115, 276 (319).
 
931
EuGH MMR 2010, 844 (846).
 
932
EuGH MMR 2010, 844 (848 f.).
 
933
Siehe z. B. Bekanntmachung über das Inkrafttreten des Ersten Glücksspieländerungsstaatsvertrages vom 13. Juli 2012 für den Freistaat Bayern in GVBl., S. 392.
 
934
VGH Hessen NVwZ 2016, 171.
 
935
EuGH GRUR-Prax 2016, 106 mit Anm. Engelmann/Stulz-Herrnstadt.
 
936
Siehe z. B. die Bekanntmachungen in GVBl. 2021, S. 97 und 288 für den Freistaat Bayern; dazu Hollering BeckOK-StGB § 284 Rn. 35 ff., 41; Pagenkopf NJW 2021, 2152.
 
937
BGHSt 2, 274 (276); 36, 74 (80); BGH NStZ 2003, 372 (373); Fischer § 284 Rn. 4; Lackner/Kühl/Heger § 284 Rn. 2; Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 7.
 
938
Fischer § 284 Rn. 8; Lackner/Kühl/Heger § 284 Rn. 5.
 
939
BGHSt 34, 171 (176 f.); Fischer § 284 Rn. 5; Indizwirkung für die Bedeutsamkeit des Einsatzes bei möglichem Verlust von mehr als 10 Euro in der Stunde nimmt BGH NStZ 2018, 335 an.
 
940
BVerwG GRUR-Prax. 2014, 91 mit Anm. Stulz-Herrnstadt/Engelmann für den mit § 284 StGB deckungsgleichen § 3 Abs. 1 GlüStV 2008.
 
941
Fischer § 284 Rn. 7; SSW/Rosenau § 284 Rn. 6.
 
942
BGHSt 9, 39 (42); OLG Stuttgart NJW 1964, 365 (366); Fischer § 284 Rn. 22.
 
943
AG Deggendorf NStZ-RR 2009, 338 (338); vgl. auch BGH K&R 2012, 51; differenzierend Holznagel MMR 2008, 439 (441 ff.); Schmidt/Wittig JR 2009, 45 (46 ff.).
 
944
Ausführlich Rotsch/Heissler ZIS 2010, 403 (407 ff.). Zur Glücksspieleigenschaft von Telefongewinnspielen Eichmann/Sörup MMR 2002, 142 (143 ff.)
 
945
BGH NStZ 2003, 372 (373); BayObLG NJW 2004, 1057 (1057); Lackner/Kühl/Heger § 284 Rn. 6; Marberth-Kubicki Rn. 207; Meyer JR 2004, 447 (448 f.); kritisch Horn NJW 2004, 2047 (2047 f.); aA LG Bochum NStZ-RR 2002, 170 (170 f.); AG Karlsruhe-Durlach NStZ 2001, 254 (254 f.).
 
946
BGH NStZ 2003, 372 (373); BayObLG NStZ 1993, 491 (492); OLG München NJW 2006, 3588 (3589); Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 15.
 
947
BGH NStZ 2003, 372 (373); Fischer § 284 Rn. 18a; Lackner/Kühl/Heger § 284 Rn. 11; einschränkend Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 16; aA AG Karlsruhe-Durlach NStZ 2001, 254 (255); Krehl LK § 284 Rn. 18a; SSW/Rosenau § 284 Rn. 12; Horn NJW 2004, 2047 (2052 f.); Janz NJW 2003, 1694 (1696).
 
948
BGH NJW 2002, 2175 (2175); OLG Hamburg MMR 2002, 471 (472); Gaede NK § 284 Rn. 18; Hohmann/Schreiner MK-StGB § 284 Rn. 28; Lesch wistra 2005, 241 (242); Stögmüller K&R 2002, 27 (32).
 
949
Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 34; Krehl LK § 284 Rn. 25; diff. SSW/Rosenau § 284 Rn. 15.
 
950
Barton Rn. 373; Barton/B. Gercke/Janssen wistra 2004, 321 (322); Duesberg JA 2008, 270 (273); Klengel/Heckler CR 2001, 243 (248 f.); Leupold/Bachmann/Pelz MMR 2000, 648 (652 ff.).
 
951
Krehl LK § 284 Rn. 20a; SSW/Rosenau § 284 Rn. 30; Marberth-Kubicki Rn. 212; Fritzemeyer/Rinderle CR 2003, 599 (601); Pelz/Stempfler K&R 2004, 570 (573); Stögmüller K&R 2002, 27 (32); vgl. auch Spindler GRUR 2004, 724 (725); zur Kritik an dem Rückgriff auf subjektive Kriterien siehe Rn. 160.
 
952
BGH NJW 2020, 2282 (2283 f.).
 
953
BGH NJW 2004, 2158 (2160); BayObLG NJW 2004, 1057 (1057 f.); KG NVwZ-RR 2011, 647; OLG Hamburg MMR 2004, 752 (754); Krehl LK § 284 Rn. 22a; differenzierend SSW/Rosenau § 284 Rn. 20; Mosbacher NJW 2006, 3529 (3531 f.).
 
954
Für die Wirksamkeit der in einem anderen Mitgliedstaat der Europäischen Union erteilten Genehmigung LG München I NJW 2004, 171 (172); Hollering BeckOK-StGB § 284 Rn. 42; Lackner/Kühl/Heger § 284 Rn. 12; Kazemi/Leopold MMR 2004, 649 (652); Pelz/Stempfle K&R 2004, 570 (574); einschränkend Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 30; Duesberg JA 2008, 270 (271 f.).
 
955
EuGH NJW 2004, 139 (140 f.) – Gambelli; EuGH NJW 2008, 1515 (1517) – Placanica et al.; vgl. auch BVerfGE 115, 276 (309 ff.).
 
956
EuGH MMR 2010, 844 (849).
 
957
EuGH GRUR-Prax 2016, 106.
 
958
Siehe hierzu Meyer A&R 2016, 243; Mand DAZ 43/2016, S. 18 unter Rekurs auf EuGH EuZW 2016, 958.
 
959
Kubiciel EuZW 2017, 494 (495 f.).
 
960
BT-Drucks. 13/9064, S. 20 f.
 
961
Gaede NK § 284 Rn. 25; Schönke/Schröder/Heine/Hecker § 284 Rn. 34; Leupold/Bachmann/Pelz MMR 2000, 648 (655).
 
962
Fischer § 284 Rn. 24.
 
963
Fischer § 284 Rn. 24; SSW/Rosenau § 284 Rn. 15.
 
964
LG Berlin MMR 2002, 119 (120); Malek/Popp Rn. 255; Leupold/Bachmann/Pelz MMR 2000, 648 (655). Zur Strafbarkeit von Verlinkungen mit dem Angebot einer kostenlosen Online-Pokerschule Hambach/Berberich K&R 2010, 237 (239 f.).
 
965
Vgl. auch Gercke/Brunst Rn. 402.
 
966
SSW/Ernemann § 317 Rn. 2; Valerius BeckOK-StGB § 317 Rn. 2.
 
967
Schönke/Schröder/Hecker § 317 Rn. 3.
 
968
BGHSt 25, 370 (371 f.); 39, 288 (289); Lackner/Kühl/Heger § 317 Rn. 3; Münzner LK § 317 Rn. 4; aA BayObLG NJW 1993, 1215 (1215 f.); SSW/Ernemann § 317 Rn. 3; Schönke/Schröder/Hecker § 317 Rn. 3; <Emphasis Type="Italic">Gercke/Brunst Rn. 148.
 
969
SSW/Ernemann § 317 Rn. 4; Lackner/Kühl/Heger § 317 Rn. 3; aA Münzner LK § 317 Rn. 9.
 
970
Vgl. Frank Zur strafrechtlichen Bewältigung des Spamming, S. 163 f.
 
971
Fischer § 317 Rn. 4; Valerius BeckOK-StGB § 317 Rn. 4.
 
972
Lackner/Kühl/Heger § 317 Rn. 3; Frank Zur strafrechtlichen Bewältigung des Spamming, S. 150 f.; Schmittmann/Lorenz K&R 2007, 609 (612); vgl. auch Gercke/Brunst Rn. 150; aA Münzner LK § 317 Rn. 9.
 
973
Siehe etwa M. Gercke ZUM 2007, 791 (793 ff.).
 
974
Siehe zur Softwarepiraterie etwa LG Frankfurt ZUM-RD 2006, 445 (451 f.); Hansen/Rojczyk/Eifinger CR 2011, 332; Meier JZ 1992, 657 (657 ff.).
 
975
BGH NJW 2004, 1674 (1674); Dreier/Schulze//Raue Vor § 120 UrhG Rn. 3.
 
976
BGH NJW 2004, 1674 (1675); Dreier/Schulze/Raue Vor § 120 UrhG Rn. 48; Schricker/Loewenheim/Katzenberger/Metzger Vor §§ 120 ff. UrhG Rn. 121 ff.; kritisch Wandtke/Bullinger/von Welser Vor §§ 120 ff. UrhG Rn. 5.
 
977
LG Hamburg MMR 2004, 558 (560); ebenso Wandtke/Bullinger/von Welser Vor §§ 120 ff. UrhG Rn. 19; zur Diskussion Schricker/Loewenheim/Katzenberger/Metzger Vor §§ 120 ff. UrhG Rn. 145.
 
978
BGH NJW 2004, 1674 (1675); Dreier/Schulze/Dreier § 106 UrhG Rn. 16; Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 106 UrhG Rn. 54b; Gercke/Brunst Rn. 424; Marberth-Kubicki Rn. 263; Sternberg-Lieben NJW 1985, 2121 (2124); aA Weber ZIS 2010, 220 (222 f.).
 
979
KG NStZ 1983, 561 (562); Wandtke/Bullinger/Reinbacher § 106 UrhG Rn. 44; Schricker/Loewenheim/Kudlich § 106 UrhG Rn. 54; Ganter NJW 1986, 1479 (1480).
 
980
Vgl. Dittrich JurPC Web-Dok. 72/2002, Abs. 10; aA Plaß WRP 2000, 599 (602); Völker/Lührig K&R 2000, 20 (25).
 
981
Statt vieler BGHSt 7, 112 (114); 16, 309 (309); Lackner/Kühl/Kühl Vor § 32 Rn. 10; Wessels/Beulke/Satzger Rn. 550 ff. Nach der im Vordringen befindliche Gegenansicht schließt die Einwilligung bereits den Tatbestand aus, so unter anderem Rönnau LK Vor § 32 Rn. 156; <Emphasis Type="Italic">Roxin/Greco AT I § 13 Rn. 12 ff.
 
982
Dreier/Schulze/Dreier § 106 UrhG Rn. 8; Malek/Popp Rn. 276; differenzierend Wandtke/Bullinger/Reinbacher § 106 UrhG Rn. 24 ff.; Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 106 UrhG Rn. 25; aA Schricker/Loewenheim/Kudlich § 106 UrhG Rn. 33.
 
983
Dreier/Schulze/Dreier § 106 UrhG Rn. 8; M. Gercke JA 2009, 90 (94); aA Schricker/Loewenheim/Kudlich § 106 UrhG Rn. 33.
 
984
Plaß WRP 2000, 599 (603); Schack MMR 2001, 9 (14); vgl. auch OLG Düsseldorf CR 2000, 184 (186).
 
985
Marberth-Kubicki Rn. 266; Schack MMR 2001, 9 (14) m. w. N.; einschränkend Plaß WRP 2000, 599 (603 f.).
 
986
LG Hamburg MMR 2000, 761 (762 f.); LG Köln ZUM 2001, 714 (716); Schack MMR 2001, 9 (14); Völker/Lührig K&R 2000, 20 (26).
 
987
LG Frankfurt ZUM-RD 2006, 445 (452); Dreier/Schulze/Dreier § 108a UrhG Rn. 5; Gercke/Brunst Rn. 540; Malek/Popp Rn. 281; Marberth-Kubicki Rn. 271; vgl. BGHSt 1, 383 (383).
 
988
BGBl. I, S. 1774.
 
989
Dreier/Schulze/Dreier § 109 UrhG Rn. 6; Wandtke/Bullinger/Reinbacher § 109 UrhG Rn. 4.
 
990
BGH NJW 1991, 1231 (1234); Dreier/Schulze/Schulze § 16 UrhG Rn. 6; Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 106 UrhG Rn. 12; Gercke/Brunst Rn. 431; Malek/Popp Rn. 268.
 
991
BGH GRUR 2017, 273 (274) (kinox.to); LG Leipzig ZUM 2013, 338 und AG Leipzig NZWiSt 2012, 394 (kino.to); Reinbacher NStZ 2014, 57 (60 f.).
 
992
Dreier/Schulze/Schulze § 16 UrhG Rn. 7; Schricker/Loewenheim/Loewenheim § 16 UrhG Rn. 21; Gercke/Brunst Rn. 431; Marberth-Kubicki Rn. 265; Zabel JA 2010, 401 (402).
 
993
BGH NJW 2003, 3406 (3408) – Paperboy; Reber BeckOK-UrhG § 97 UrhG Rn. 74.
 
994
BGH NJW 2003, 3406 (3408) – Paperboy; Schricker/Loewenheim/Loewenheim § 16 UrhG Rn. 24; Malek/Popp Rn. 268; Dittrich JurPC Web-Dok. 72/2002, Abs. 7; Plaß WRP 2000, 599 (601).
 
995
BGH NJW 1991, 1231 (1234); Galetzka/Stamer MMR 2014, 292 (293).
 
996
EuGH MMR 2011, 817; siehe jetzt indes auch den Hinweis auf das Erfordernis „enger“ Auslegung der § 44a UrhG zugrundeliegenden europäischen Vorschriften bei EuGH GRUR 2017, 610 – (Stichting Brein/Jack Frederik Wullems) mit Anm. Neubauer/Soppe.
 
997
OLG Hamburg ZUM 2001, 512; AG Leipzig NZWiSt 2012, 390 (392); Busch GRUR 2011, 496 (499); Reinbacher NStZ 2014, 57 (61).
 
998
Spindler/Schuster/Gercke § 106 UrhG Rn. 5; Klein JA 2014, 487 (493); differenzierend Wandtke/Bullinger/Reinbacher § 106 UrhG Rn. 14a ff.; Sternberg-Lieben BeckOK-UrhG § 106 Rn. 24; aA AG Leipzig NZWiSt 2012, 390 (392); zum Erfordernis „enger“ Auslegung der § 44a UrhG zugrundeliegenden europäischen Vorschriften EuGH GRUR 2017, 610 – (Stichting Brein/Jack Frederik Wullems) mit Anm. Neubauer/Soppe.
 
999
Schricker/Loewenheim/Kudlich § 106 UrhG Rn. 20; Gercke/Brunst Rn. 434. Zur Strafbarkeit des Angebots von Raubkopien auf einer Auktionsplattform LG Frankfurt a.M. ZUM-RD 2006, 445 (451 f.).
 
1000
BGHSt 58, 15 (23); Sternberg-Lieben BeckOK-UrhG § 106 UrhG Rn. 25.
 
1001
BGHSt 58, 15 (23); BGH NJW 2016, 2338 (2340) – Wagenfeld-Leuchte II; siehe auch EuGH GRUR 2014, 283 (285) – Blomqvist/Rolex.
 
1002
Zu den technischen Grundlagen einer Tauschbörse M. Gercke JA 2009, 90 (90 f.); zu Ermittlungen in Filesharing-Systemen Marberth-Kubicki Rn. 288 ff.; Beck/Kreißig NStZ 2007, 304 (305 ff.); Dietrich NJW 2006, 809; Esser GA 2010, 65.
 
1003
BGHZ 112, 264 (278); Marberth-Kubicki Rn. 268; Spindler JZ 2002, 60 (63 f.); aA AG Cottbus CR 2004, 782.
 
1004
Siehe zum früheren Meinungsstand Malek/Popp Rn. 270.
 
1005
Dreier/Schulze/Dreier § 19a UrhG Rn. 6; Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 106 UrhG Rn. 20; Gercke/Brunst Rn. 437; Malek/Popp Rn. 270; Heghmanns MMR 2004, 14 (15); Lehmann CR 2003, 553 (555); Schippan ZUM 2003, 378 (379).
 
1006
Dreier/Schulze/Dreier § 19a UrhG Rn. 6; Heghmanns MMR 2004, 14 (15); Lehmann CR 2003, 553 (556); Nordemann/Dustmann CR 2004, 380 (380).
 
1007
BGH NJW 2003, 3406 (3409) – Paperboy; Marberth-Kubicki Rn. 266; Heydn NJW 2004, 1361 (1361 f.); Nolte ZUM 2003, 540 (542); Stadler JurPC WebDok. 283/2003, Abs. 15.
 
1008
BGH GRUR 2013, 818 – Die Realität.
 
1009
EuGH GRUR 2014, 1196 Rn. 14 – BestWater International; EuGH GRUR 2014, 360 Rn. 24 – Svensson.
 
1010
EuGH GRUR 2014, 1196 Rn. 14 – BestWater International.
 
1011
EuGH GRUR 2014, 1196 Rn. 18 – BestWater International.
 
1012
EuGH NJW 2021, 2793 (2796) – (VG Bild-Kunst/Stiftung Preußischer Kulturbesitz) mit Anm. Ohly. So hatten der BGH und die Literatur die BestWater International-Entscheidung des EuGH auch schon vor der Klarstellung durch den EuGH im Jahr 2021 interpretiert, siehe BGH GRUR 2016, 171 (174) – Die Realität II; Leistner GRUR 2014, 1145 (1154); Solmecke/Dam MMR 2015, 46 (48).
 
1013
EuGH NJW 2021, 2793 (2796) – (VG Bild-Kunst/Stiftung Preußischer Kulturbesitz) mit Anm. Ohly; BGH GRUR 2021, 1511 mit Anm. Stieper.
 
1014
EuGH NJW 2021, 2793 (2796) – (VG Bild-Kunst/Stiftung Preußischer Kulturbesitz) mit Anm. Ohly; Nordemann/Waiblinger NJW 2022, 744 (746).
 
1015
Solmecke/Dam MMR 2015, 46 (48).
 
1016
Schricker/Loewenheim/Kudlich § 106 UrhG Rn. 26 f.; Gercke/Brunst Rn. 440; Malek/Popp Rn. 271.
 
1017
Dreier/Schulze/Dreier § 44a UrhG Rn. 7; Wandtke/Bullinger/von Welser § 44a UrhG Rn. 3; Malek/Popp Rn. 273; zum Streaming Vianello CR 2010, 728 (729 f.).
 
1018
Stadler JurPC Web-Dok. 283/2003, Abs. 10; im Ergebnis ebenso LG München I MMR 2003, 197 (198).
 
1019
Dreier/Schulze/Dreier § 52 UrhG Rn. 18.
 
1020
Dreier/Schulze/Dreier § 53 UrhG Rn. 7; Schricker/Loewenheim/Loewenheim/Stieper § 53 UrhG Rn. 23.
 
1021
Siehe Kreutzer GRUR 2001, 193 (200); Mönkemöller GRUR 2000, 663 (667 f.); Spindler JZ 2002, 60 (61 f.).
 
1022
Gercke/Brunst Rn. 446; Malek/Popp Rn. 274; Marberth-Kubicki Rn. 283; Frank K&R 2004, 576 (578 ff.); Heghmanns MMR 2004, 14 (15 f.); Dietrich NJW 2006, 809 (810); Reinbacher GRUR 2008, 394 (400); aA Berger ZUM 2004, 257 (260); Jani ZUM 2003, 842 (852); Nordemann/Dustmann CR 2004, 380 (381).
 
1023
BT-Drucks. 15/1066, S. 2.
 
1024
BGBl. I, S. 2513.
 
1025
Eingehend zur Auslegung dieser Begriffe Reinbacher GRUR 2008, 394 (395 ff.).
 
1026
Dreier/Schulze/Dreier § 53 UrhG Rn. 11; Reinbacher GRUR 2008, 394 (400); Schwartmann K&R Beih. 2/2011, 1 (9); einschränkend M. Gercke ZUM 2007, 791 (798 f.); Röhl/Bosch NJW 2008, 1415 (1417); skeptisch Schricker/Loewenheim/Loewenheim/Stieper § 53 UrhG Rn. 15 ff.; siehe auch Vianello CR 2010, 728 (730 f.) zum Streaming.
 
1027
LG Braunschweig ZUM 2004, 144 (146); Dreier/Schulze/Dreier § 106 UrhG Rn. 14; Wandtke/Bullinger/Reinbacher § 106 UrhG Rn. 47.
 
1028
AG Donaueschingen MMR 2000, 179 (180); Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 108 UrhG Rn. 7a; Gercke/Brunst Rn. 469.
 
1029
EuGH NJW 2019, 2913 mit Anm. Schulze auf Vorlage durch BGH GRUR 2017, 895 – Metall auf Metall III; siehe indes auch BVerfGE 142, 74 = MMR 2016, 463 mit Anm. Hoeren.
 
1030
Schricker/Loewenheim/Kudlich § 108 UrhG Rn. 9; Gercke/Brunst Rn. 473.
 
1031
BayObLG NJW 1992, 3049 (3049); Schricker/Loewenheim/Kudlich § 108 UrhG Rn. 10 f.; Meier JZ 1992, 657 (659 ff.).
 
1032
BGH NJW 2003, 3406 (3410) – Paperboy; Gercke/Brunst Rn. 476; Heydn NJW 2004, 1361 (1362); Nolte ZUM 2003, 540 (543 f.).
 
1033
BGBl. I, S. 1774.
 
1034
ABl. EG L 167, S. 10.
 
1035
Gercke/Brunst Rn. 501 m. w. N.
 
1036
Malek/Popp Rn. 294; Marberth-Kubicki Rn. 272.
 
1037
Siehe BT-Drucks. 15/38, S. 26.
 
1038
OLG Hamburg MMR 2009, 851 (852); LG München I MMR 2008, 192 (194); Dreier/Schulze/Specht-Riemenschneider § 95a UrhG Rn. 16; Schricker/Loewenheim/Götting § 95a UrhG Rn. 22; Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 108b UrhG Rn. 5; Stickelbrock GRUR 2004, 736 (738).
 
1039
Malek/Popp Rn. 299; vgl. indes auch Wandtke/Bullinger/Reinbacher § 106 UrhG Rn. 26.
 
1040
Vgl. BGHSt 17, 359 (360); Schricker/Loewenheim/Kudlich § 106 UrhG Rn. 37 ff.
 
1041
Vgl. Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 106 UrhG Rn. 26.
 
1042
Gercke/Brunst Rn. 494; Malek/Popp Rn. 300.
 
1043
BT-Drucks. 15/38, S. 29.
 
1044
BT-Drucks. 15/38, S. 26.
 
1045
Gercke/Brunst Rn. 535; Malek/Popp Rn. 309.
 
1046
BVerfG NJW 2006, 42 (43); Dreier/Schulze/Specht-Riemenschneider § 95b UrhG Rn. 12; Wandtke/Bullinger/Wandtke/Ohst § 95b UrhG Rn. 28; siehe hierzu Krüger GRUR 2004, 204; Stickelbrock GRUR 2004, 736.
 
1047
BVerfG NJW 2006, 42 (43); Erbs/Kohlhaas/Kaiser § 106 UrhG Rn. 24c; Abdallah/B. Gercke/Reinert ZUM 2004, 31 (34).
 
1048
Abdallah/B. Gercke/Reinert ZUM 2004, 31 (37).
 
1049
So Abdallah/B. Gercke/Reinert ZUM 2004, 31 (38), die daher im Ergebnis eine Strafbarkeit des Musikunternehmens bejahen.
 
1050
Dreier/Schulze/Dreier § 53 UrhG Rn. 5; Stickelbrock GRUR 2004, 736 (740).
 
1051
Vgl. auch OLG Hamburg ZUM 2010, 63 (66 f.).
 
1052
OLG Celle BeckRS 2016, 18380 Rn. 29; Esser/Rehaag wistra 2017, 81 (85); Planert StV 2014, 430 (435).
 
1053
OLG Celle BeckRS 2016, 18380 Rn. 30.
 
1054
Esser/Rehaag wistra 2017, 81 (85); Planert StV 2014, 430 (436).
 
1055
BVerfGE 84, 239 (280).
 
1056
VO (EU) 2016/679, ABl. EU L 119, S. 1, ber. L 314, S. 72.
 
1057
Neufassung durch das Datenschutz-Anpassungs- und -Umsetzungsgesetz EU (DSAnpUG-EU), BGBl. I 2017, S. 2097.
 
1058
Vgl. dazu etwa Ehmann/Selmayr/Selmayr/Ehmann DS-GVO Einf. Rn. 23.
 
1059
ErwGr. 23.
 
1060
EuGH NJW 2014, 2257.
 
1061
EuGH NJW 2014, 2257 Rn. 60; Ehmann/Selmayr/Zerdick DS-GVO Art. 3 Rn. 11.
 
1062
ErwGr. 26; Schild BeckOK-DatSchR Art. 4 DS-GVO Rn. 18.
 
1063
Schild BeckOK-DatSchR Art. 4 DS-GVO Rn. 19 f.
 
1064
EuGH NJW 2016, 3579 (3580 f.); dem folgend BGH NJW 2017, 2416 (2417 f.).
 
1065
Vgl. Vorauflage Rn. 738.
 
1066
Siehe hierzu Ihde CR 2000, 413 (415 ff.). Zum Personenbezug bei der Benutzerkennung (SSID) eines WLAN M. Gercke ZUM 2010, 633 (644); Hagemeier HRRS 2011, 72 (78).
 
1067
Schild BeckOK-DatSchR Art. 4 DS-GVO Rn. 14 ff.; Schantz/Wolff/Schantz Rn. 291.
 
1068
Ihde CR 2000, 413 (416 f.).
 
1069
Karg/Kühn ZD 2014, 285.
 
1070
So auch bereits unter Geltung des BDSG a. F., siehe Vorauflage Rn. 742; Erbs/Kohlhaas/Ambs § 4a BDSG (a. F.) Rn. 8.
 
1071
Zu den Anforderungen an den Nachweis wirksamer Einwilligung siehe etwa auch EuGH ZD 2021, 89.
 
1072
ErwGr. 32; eingehend Krohm ZD 2016, 368.
 
1073
So ausdrücklich ErwGr. 150.
 
1074
Roßnagel/Braun/Hohmann § 6 Rn. 144.
 
1075
Erbs/Kohlhaas/Ambs § 44 BDSG (a. F.) Rn. 2.
 
1076
Ihde CR 2000, 413 (415).
 
1077
Zum Erfordernis aktiver (nicht: voreingestelltes Ankreuzkästchen), gesonderter und ausdrücklicher Einwilligung durch den Nutzer EuGH ZD 2019, 556; BGH ZD 2020, 467.
 
1078
Siehe schon Weichert NStZ 1999, 490 (492).
 
1079
Erbs/Kohlhaas/Ambs § 44 BDSG (a. F.) Rn. 4; differenzierend Heghmanns HWSt 6. Teil Rn. 277.
 
1080
ABl. EU L 157, S. 1.
 
1081
Köhler/Bornkamm/Feddersen/Alexander § 23 GeschGehG Rn. 19.
 
1082
Köhler/Bornkamm/Feddersen/Alexander § 23 GeschGehG Rn. 95.
 
1083
Vgl. Dressel MMR 1999, 390 (391).
 
1084
Beucher/Engels CR 1998, 101 (102); vgl. auch Joecks/Miebach MK-StGB § 23 GeschGehG Rn. 42.
 
1085
Vgl. noch zur alten Rechtslage Beucher/Engels CR 1998, 101 (102 f.); Dressel MMR 1999, 390 (392).
 
1086
Siehe hierzu BayObLG NJW 1991, 438 (439); Wiebe CR 1992, 134 (134 f.).
 
1087
Meier JZ 1992, 657 (663); Wiebe CR 1992, 134 (136).
 
1088
Für eine Einstufung des § 3 GeschGehG als Tatbestandsausschluss Köhler/Bornkamm/Feddersen/Alexander § 3 GeschGehG Rn. 68; für eine Verortung auf Rechtswidrigkeitsebene hingegen Joecks/Miebach MK-StGB § 23 GeschGehG Rn. 153; siehe hierzu auch Ohly GRUR 2019, 441 (447 f.).
 
1089
Vgl. Busch/Giessler MMR 2001, 586 (588).
 
1090
BGBl. I, S. 1090; hierzu Linnenborn K&R 2002, 571.
 
1091
ABl. EG L 320, S. 54.
 
1092
BT-Drucks. 14/7229, S. 7.
 
1093
LG Hamburg MMR 2005, 547 (550).
 
1094
So auch Planert StV 2014, 430 (436); Esser/Rehaag wistra 2017, 81 (87).
 
1095
LG Karlsruhe NStZ-RR 2007, 19 (19).
 
1096
BT-Drucks. 14/7229, S. 8.
 
Metadata
Title
§ 3 Besonderer Teil
Authors
Eric Hilgendorf
Carsten Kusche
Brian Valerius
Copyright Year
2022
Publisher
Springer Berlin Heidelberg
DOI
https://doi.org/10.1007/978-3-662-59446-9_3